Ενορία Σπηλίου - Εφημέριοι
Η Ενορία Σπηλίου, όπως και οι περισσότερες, αν όχι όλες οι Ενορίες της περιοχής, έχει δημιουργηθεί πριν από πολλά πολλά χρόνια. Δυστυχώς δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν τα Διατάγματα (Βασιλικά ή Προεδρικά), με τα οποία οι Ενορίες ιδρύθηκαν και απόκτησαν νομική υπόσταση, ως Ν.Π.Δ.Δ.

Γι’ αυτό και τα σωζόμενα ιστορικά στοιχεία για τις Ενορίες, άρα και γι’ αυτή του Σπηλίου, είναι ελάχιστα, τα περισσότερα δε από μαρτυρίες παλαιοτέρων ή από το βιβλίο γάμων της Ιεράς Μητροπόλεως.

Στην Ενορία Σπηλίου υπάρχουν οι παρακάτω Ναοί:

Α. Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αποστόλου Παύλου (τρίκλιτος) στο κέντρο του χωριού
Ο Ναός αυτός οικοδομήθηκε επί της Αρχιερατίας του αειμνήστου Μητροπολίτη (τότε Επισκόπου) Λάμπης και Σφακίων Ισιδώρου Ρουσοχατζάκη.

Η έναρξη των εργασιών ανέγερσης έγινε 23-9-1959 και η 1η Θεία Λειτουργία την Κυριακή των Βαΐων 1962, τα εγκαίνια έγιναν στης 20-10-1963. Έκτοτε και μέχρι σήμερα συνεχίζεται η ολοκλήρωση, η αγιογράφηση και ο εξοπλισμός του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού του Αποστόλου Παύλου. Γιορτάζει στις 29 Ιουνίου. Το δεύτερο κλίτος του (δεξιό) είναι αφιερωμένο στον όσιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη (4 Φεβρουαρίου) και το τρίτο (αριστερό) στον όσιο Νίκωνα τον Μετανοείτε (26 Νοεμβρίου).

Β. Παρεκκλήσια
1) Ο Ιερός Ναός των Αγίων Θεοδώρου και Χαραλάμπους (δίκλιτος), πρώην Μητροπολιτικός Ναός. Από όσα γνωρίζομε, αλλά και από τη μορφή του Ναού μαρτυρείται, παλαιότερο κλίτος είναι αυτό του Αγίου Θεοδώρου το οποίο και ήταν αγιογραφημένο (σήμερα δυστυχώς διασώζονται αγιογραφίες μόνο στην κόγχη του Ιερού Βήματος), νεότερο δε κατά πολύ αυτό του Αγίου Χαραλάμπους.
Εορτή του Αγίου Χαραλάμπους 10 Φεβρουαρίου.
Εορτή του Αγίου Θεοδώρου 17 Φεβρουαρίου.

2) Ιερός Ναός Παναγίας Επανωχωρίου.
Στη θέση του σημερινού μεγαλοπρεπούς μονόκλιτου Ναού υπήρχε μικρό Εκκλησάκι, το οποίο, λόγω στενότητος χώρου, κατεδαφίστηκε πριν από 150 χρόνια περίπου. Από το Εκκλησάκι αυτό, παραμένει μόνο ένα μικρό τμήμα του Βόρειου τοίχου με αγιογραφίες. Ο Ιερός Ναός γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.

3) Ιερός Νεκροταφειακός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Μικρός Ναός κατάγραφος στο κοιμητήριο του πάνω χωριού. Γιορτάζει στις 6 Αυγούστου.

4) Ιερός Νεκροταφειακός Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Ο Ναός αυτός οικοδομήθηκε το έτος 1984, αφού το κάτω νεκροταφείο δε διέθετε Ιερό Ναό. Γιορτάζει στις 21 Μαΐου.

5) Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στην αυλή του Γυμνασίου Σπηλίου.
κατάγραφος Ναΐσκος, παλαιός νεκροταφειακός Ναός, αφού εις τον χώρο που σήμερα βρίσκονται Γυμνάσιο, Λύκειο και Νηπιαγωγείο Σπηλίου ήταν παλαιότερα το κοιμητήριο του κάτω χωριού και το οποίο μεταφέρθηκε το έτος 1964 επί Αρχιερατείας Ισιδώρου Ρουσοχατζάκη προκειμένου να ανεγερθούν στη θέση του τα παραπάνω Διδακτήρια.

Γ. Εξωκκλήσια
1) Ιερός Ναός Αγίου Στεφάνου. Γιορτάζει στις 27 Δεκεμβρίου.
2) Ιερός Ναός Αγίου Αντωνίου. Μικρός σπηλαιώδης Ναός. Γιορτάζει στις 17 Ιανουαρίου.
3) Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής. Γιορτάζει την Κυριακή της Σαμαρείτιδας.
4) Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Γιορτάζει στις 26 Σεπτεμ-βρίου.
5) Ιερός Ναός Αγίων Αποστόλων. Γιορτάζει στις 30 Ιουνίου.
6) Ιερός Ναός Αγίου Κυρίλλου. Γιορτάζει στις 9 Ιουνίου.
7) Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου. Γιορτάζει στις 26 Οκτωβρίου.
8) Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στά Χάσικα, ερειπωμένος.
9) Ιερός Ναός Αγίου Πνεύματος στην ονειρική τοποθεσία Λάππας, τοποθεσία στην οποία ίσως παλαιότερα και για μικρό χρονικό διάστημα, φιλοξενήθηκε η Επισκοπή Λάμπης.

Κατά την εορτή, Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, γινόταν ανέκαθεν με-γάλο πανηγύρι. Τα τελευταία χρόνια όμως και μετά από παύση 20 περίπου χρόνων, με πρωτοβουλία της Ενορίας το εκκλησάκι και ο περιβάλλων χώρος ανακαινίστηκαν, έγιναν οι κατάλληλες υποδομές και ανασυστήθηκε το πανηγύρι με κοινή τράπεζα και κρητικό γλέντι στα οποία συμμετέχουν όχι μόνο οι Σπηλιανοί αλλά και πάρα πολλοί προσκυνητές από την ευρύτερη περιοχή και όχι μόνο.

Ας σημειωθεί ότι οι τοιχογραφημένοι Ιεροί Ναοί Αγίου Θεοδώρου, Μεταμορφώσεως, Παναγίας (στο τμήμα που παραμένει) και Αγίου Γεωργίου φαίνεται να είναι περίπου ισόχρονοι. Τούτο συνάγεται από τις αγιογραφίες, οι οποίες φαίνεται να είναι περίπου 14ου ή 15ου αιώνα.

Λόφος Επισκοπείου
Στο λόφο του Επισκοπείου (Μαυρόϊ, όνομα από τη μορφή του εδάφους, όπου ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ισίδωρος είχε επιλέξει για να φτιάξει το Επισκοπείο) έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια Μονή με την επωνυμία «Ιερά Μονή Αγίων Νεοφανών Μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης».

Εκεί βρισκόταν και παραμένει και η κατοικία του Μητροπολίτη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων.

Στο χώρο της Μονής υπάρχει ο Κεντρικός Ναός των Αγίων Νεοφανών Μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης και τα παρεκκλήσια των Αγίου Ειρηναίου, Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, Αγίου Ιωάννου του Ερημίτη και Μιχαήλ Αρχαγγέλου

ΕΦΗΜΕΡΙΟΙ
Από τα ιστορικά στοιχεία που σώζονται, κυρίως στο Βιβλίο γάμων της Ιερής Μητρόπολης, φαίνονται να υπηρέτησαν ως Εφημεριοι Σπηλίου οι παρα-κάτω Κληρικοί:

1) Από το έτος 1892 έως και το έτος 1940 ο π. Χαράλαμπος Κουμεντάκης.
2) Το έτος 1940 και για λίγο χρονικό διάστημα ο π. Αγαθάγγελος Λαγκουβάρδος.
3) Το έτος 1941 ο π. Ιωάννης Λαγουδάκης, εφημέριος Καρηνών.
4) Το έτος 1942 ο π. Μύρων Παπαδάκης από το Βάτο.
5) Το έτος 1943 επίσης ο π. Μύρων Παπαδάκης, ο π. Στυλιανός Παναγιωτάκης, Εφημέριος Μουρνέ και ο π. Ιωάννης Λαγουδάκης, εκ περιτροπής.
6) Το έτος 1944 ο π. Γεώργιος Βλαστός, Εφημέριος Μιξορρούματος.
7) Το έτος 1945 ο π. Στυλιανός Παναγιωτάκης, ο π. Ιωάννης Λαγουδάκης και ο π. Ευάγγελος Δημητρακάκης - Δάσκαλος, Εφημέριος Αγίας Πελαγίας, εκ περιτροπής.
8) Το έτος 1946 ο π. Γεώργιος Βλαστός, ο π. Στυλιανός Παναγιωτάκης, ο π. Ευάγγελος Δημητρακάκης και προς το τέλος του έτους ο π. Μενέλαος-Ευσέβιος Σαββάκης - Δάσκαλος, ο οποίος μετατέθηκε από την Καρέ Ρεθύμνης.
9) Από του έτους 1959 μέχρι το έτος 1964 στο Σπήλι εφημερεύουν οι π. Ευσέβιος (Μενέλαος) Σαββάκης και ο π. Νικόλαος Κουτσαυτάκης από τις Μέλαμπες.
10) Από του έτους 1964 μέχρι το έτος 1968 εφημερεύουν ο π. Νικόλαος Κουτσαυτάκης - Θεολόγος, ως Προϊστάμενος του Μητροπολιτικού Ναού και Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Ιεράς Μητροπόλεως και ο π. Ιωάννης Τσιτσιρίδης - Θεολόγος Καθηγητής.
11) Από του έτους 1968 μέχρι το έτος 1975 εφημερεύουν ο π. Νικόλαος Κουτσαυτάκης και ο π. Ευάγγελος Κοπανάκης, από τα Κεραμέ, μέχρι τότε Εφημέριος Κοξαρέ-Ατσιπάδων και Δαριβιανών.
12) Από τον Μάϊο του 1975 Προϊστάμενος του Μητροπολιτικού Ναού και Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος είναι ο π. Ευάγγελος Κοπανάκης - Θεολόγος και Δάσκαλος. Μαζί του συνυπηρέτησαν ο π. Αθανάσιος Λασιθιωτάκης από τις Αγιές Παρασκιές Ηρακλείου, ο π. Ευσέβιος Γαρέζος, αλλά και όλοι (περίπου 35) οι νέοι Κληρικοί και γιά όσο διάστημα χρειαζόταν για την Λειτουργική τους κατάρτιση.
13) Από του έτους 1979 μαζί με τους παραπάνω υπηρετεί πρώτα ως Διάκονος και αργότερα ως Εφημέριος και ο π. Εμμανουήλ Μαράκης, από το Φουρφουρά Αμαρίου.
14) Οι π. Ευάγγελος Κοπανάκης και π. Εμμανουήλ Μαράκης παραμένουν Εφημέριοι μέχρι σήμερα. Κοντά τους και κατά σειρά υπηρέτησαν κατά καιρούς, ως συνεφημέριοι ή Διάκονοι, ο π. Μιχαήλ Μαθιουδάκης, ο π. Γεώργιος Δελημπαλταδάκης, ο π. Ιωάννης Γιανναράκης, ο π. Κωνσταντίνος Χανιωτάκης και τελευταία ο π. Γεώργιος Λεμονάκης και ο π. Ιωάννης Παπαδογιάννης.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:
Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου

Ευάγγελος Κοπανάκης

Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος
Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων

Ιερατικός Προϊστάμενος Ιερού Μητροπολιτικού Ναού
Αποστόλου Παύλου Σπηλίου