{highslide type="img" url="lambis/dd/kentroxori-platanes/platanes/platanes01.jpg" captionText="Πλατανές" display=none} {/highslide}

Τουλάχιστο τέσσερα χωριά – οικισμοί του Νομού Ρεθύμνης είναι πριν από αιώνες καταγεγραμμένα και διατηρούν μέχρι σήμερα το ίδιο περίπου όνομα. Πρόκειται για τον Πλατανέ του Δήμου Λάμπης, τον συνοικισμό Πλατανιά του Δήμου Ρεθύμνου και τα χωριά Πλατάνια και Πλάτανος του Δήμου Κουρητών.

Το όνομα τους φαίνεται να έχει σχέση με το ομώνυμο δέντρο, το οποίο ενδημεί και βρίσκεται σε αφθονία σε πολλά μέρη στην Κρήτη.

Το χωριό Πλατανές του Δήμου Λάμπης είναι σήμερα οικισμός του Δημοτικού Διαμερίσματος Κεντροχωρίου, που μαζί αποτελούσαν μέχρι το 1998 την Κοινότητα Κεντροχωρίου.

Βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του Όρους Κέντρος και σε υψόμετρο 510 μ.

Τον Πλατανέ τον συναντούμε σ’ όλες τις γνωστές απογραφές της περιόδου της ύστερης Ενετοκρατίας στην Κρήτη (16ος και 17ος αιώνας), δηλαδή στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 και το 1659, που είχε τότε 30 σπίτια, δηλαδή οικογένειες.

Μέσα στο χωριό υπήρχε παλαιόθεν ο ναός του Τιμίου Σταυρού, στον οποίο έγινε νεότερη προσθήκη προς δυσμάς και ήτανε για πολλούς αιώνες και μέχρι πρότινος ο ενοριακός ναός του οικισμού. Το παλαιότερο τμήμα του ναού ήτανε κατάγραφο με αγιογραφίες, αλλά δυστυχώς σήμερα οι αγιογραφίες είναι σχεδόν καταστρεμμένες από την υγρασία και ο ναός αυτός είναι παραμελημένος.

Ενοριακός ναός είναι σήμερα του Αγίου Νεκταρίου, που κατασκευάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες.

Είναι σημαντικό και πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί, ότι από το μικρό και φτωχό σε υλικά αγαθά Πλατανέ έχει αναδειχθεί ένα αξιολογότατο ανθρώπινο δυναμικό ειδικευμένο σε διάφορες επιστήμες, ιδιαίτερα στην ιατρική διάφορων ειδικοτήτων σε αναλογία πληθυσμού τέτοια, που δύσκολα θα τη συναντήσει κανείς σε άλλο μέρος της ελληνικής επικράτειας.

Ο Απάνω Πλατανές

Σε απόσταση 1 ώρα και 30 λεπτά με κανονική πεζοπορία και σε κατεύθυνση βόρεια από τον Πλατανέ, στις νότιες υπώρειες του Όρους Κέντρος και κατά προσωπική εκτίμηση σε υψόμετρο 800-850 μ. βρίσκεται μια εσοχή σε σχήμα φαραγγιού χωρίς διέξοδο προς τη βόρεια μεριά της, η οποία παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. Η θέση αυτή, δηλαδή το τοπωνύμιο της περιοχής αυτής, λέγεται Απάνω Πλατανές ή ο Απάνω Πλατανές.

Το Όρος Κέντρος είναι γνωστό, ότι φημίζεται από πολύ παλιά, ότι έχει πολλά νερά και μάλιστα λέγεται ότι έχει 101 (εκατό μία) πηγές. Η παλαιότερη γραφτή αναφορά γι’ αυτήν την παράδοση προέρχεται από τον Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή, που στο έργο του Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1645-1669 αναφέρει:

«Το Κέντρος, που ‘χεν εκατό βρύσες στα τρίγυρά του,
Παράδεισον ετύχαινε να λέσι τ’ όνομά του,
κι Αγαρηνός το πάτησε κ’ οι τόποι ‘ναι δικοί του,
τα όρη κι όλα τα χωριά, ογιά ξεφάντωσή του….»

Είναι βέβαια προφανές, ότι ο ποιητής λόγω στίχου αναφέρει τον αριθμό εκατό, αντί του σωστού εκατό μία.

Το πλούσιο λοιπόν σε πηγές και νερά Κέντρος παρουσιάζει μια θαυμάσια, ειδυλλιακή, θα έλεγα, εικόνα κατά τους μήνες του χειμώνα και της άνοιξης, όπου τρέχουν τα νερά από τις πλαγιές του και σχηματίζουν φυσικούς καταρράκτες. Το φαινόμενο αυτό είναι καταπληκτικό, όταν μάλιστα τυχαίνει να είναι χιονισμένη η κορυφή του βουνού και οι νερομάνες από τις πλαγιές του Κέντρους ξεχειλίζουν και δημιουργούν θαυμάσιους φυσικούς καταρράχτες, οι οποίοι σχηματίζουν αφρισμένα ρυάκια και χύνονται στον Ακουμιανό Ποταμό.

Αυτό ακριβώς το καταπληκτικό για την Κρήτη φαινόμενο το συναντά κανείς σε πολλά σημεία στη θέση Απάνω Πλατανές μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού. Στη θέση μάλιστα αυτή συναντά ο επισκέπτης κατάλοιπα από το παλιό δασικό μεγαλείο των Κρητικών βουνών, δηλαδή τεράστια πρινάρια σε ύψος, αλλά κυρίως σε περίμετρο κορμού, που μπορεί να φθάνει σε κάποιες περιπτώσεις τα 4-6 μέτρα, δηλαδή δέντρα, που για να φθάσουν σε αυτά τα μεγέθη χρειάστηκε η φύση χιλιάδες χρόνια για να τα δημιουργήσει.

Στο σημείο αυτό παίρνουμε μια πλήρη εικόνα για το πως ήτανε το Κέντρος πριν από μερικές εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια, όταν ήτανε κατάφυτο και σκεπαζότανε από άκρη σε άκρη του με πρινάρια ή πλατάνια, που είναι ένα άλλο είδος που ενδημεί στη θέση Απάνω Πλατανές.

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Η αρχαιότερη μνεία τού οικισμού αναφέρεται σε συμβόλαιο τού 1301, του συμβολαιογράφου τού Χάντακα Benv. de Brixano, Vudomaierio[i]. Αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου το 1577 από τον Fr. Barozzi (fo 27r) ως Vuidhomagiergiο. Από τον Καστροφύλακα (Κ176), με 60 κατοίκους, το έτος 1583 ως Vuidhomagiergiό. Από τον Βασιλικάτα[ii], το έτος 1630, ως Vuidho Magiero. Στην τουρκική απογραφή τού 1659 ως Vidu Mayeryo με 20 σπίτια[iii]. Το ίδιο έτος (1659) το χωριό εμφανίζεται να διαθέτει 77 τσερίπια[iv] χωράφια, 146 ελαιόδεντρα, 16,5 τσερίπια αμπέλια, και 25 τσερίπια ακαλλιέργητες γαίες[v]. Το 1629 το χωριό εμφανίζεται ως Vidomagiero και το 1834, στην Αιγυπτιακή απογραφή, ως Dumaghergo[vi]. Στην απογραφή τού 1881 ανήκει στον Δήμο Αγίου Πνεύματος και αναφέρεται Δουμαεργειό και έχει 195 Χριστιανούς κατοίκους[vii]. To 1900, στον ίδιο δήμο, κάτ. 246. Το 1920 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας με το όνομα Δουμαεργιό, με 212 κατοίκους. Το 1928 ανήκει στην κοινότητα Αρδάκτου, με 251 κατ., το 1940 έγινε Κεντροχώριον, έδρα ομώνυμης κοινότητας με 297 κατ., το 1951 κάτ. 230, το 1961 κάτ. 216, το 1971 κατ. 191, το 1981 κάτ. 117, το 1991 κάτ. 93, το 2001 κάτ. 72.

Από το έτος 1930 οι συνοικισμοί Δουμαεργιό (νυν Κεντροχώριον) και Πλατανές τής Κοινότητας Ακουμίων αποτελούν την κοινότητα Κεντροχωρίου (Δ. 7-8-1930, ΦΕΚ. Α 238/1930).

Όπως μπορούμε από τα παραπάνω να παρακολουθήσουμε, εντυπωσιάζει η εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία με την οποία το όνομα τού χωριού απαντάται στις απογραφές και στα διάφορα έγγραφα. Έτσι, επί πλέον των παραπάνω ονομασιών, συναντήσαμε το χωριό και ως Βιδομαγιογιό[viii], Βιντό- Φιτσίλο[ix], Βίδο Φικιρλού[x]και Βίδου Μαγεργιό[xi].

· Ιστορικά στοιχεία

Ως Βουιδομεργιό βρίσκουμε το χωριό σε νοταριακή πράξη τού Μαρίνου Αρκολέου (3/2/1645)[xii], σύμφωνα με την οποία τα αδέλφια Γεωργιλάς Σαγκουινάτσος και η αδελφή του Όρσα, κληρονόμοι τής μητέρας τους μακαρίτισσας Φραντζούς, έδωσαν στον Ιάκωβο Σαγκουϊνάτσο Ρόζα όλες τις περιουσίες που είχαν στα χωριά Κισσό και Βουιδομεργιό, για να τις εκμεταλλεύεται επί δύο χρόνια, προκειμένου να εξοφλήσουν δάνειο τού Ιάκωβου Σαγκουϊνάτσου που είχε δώσει αυτός ο ευγενής κρητικός στη μακαρίτισσα μητέρα τους.

Σε άλλη νοταριακή πράξη τού Αντρέα Καλέργη βρίσκουμε το χωριό ως Βουιδομαγεργιό. Από το χωριό, λέγει, αυτό καταγόταν ο Πόλος Κασιμάτης τού Τζουάνε, ο οποίος ορίστηκε ως εκτιμητής για τον καθορισμό της τιμής τού σταριού που θα πουλούσαν τα αδέλφια Γεωργιλάς, Τζανής και Φραγκιάς από το Βάτο στον nob. h. Νικολό Μουδάτσο[xiii].

Επίσης, στα έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης (15/2/1659)[xiv] υπάρχει Διαταγή τού Μεγάλου Στραταρχείου προς παραχώρηση τού τιμαρίου Βουδομαγεργειό στον εξοχώτατο αρχηγό τού Συντάγματος Χανίων Μεχμέτ βέη, σύμφωνα με παράκλησή του στην Α. Μεγαλειότητα τον Σουλτάνο. Ο Σουλτάνος «ηυδόκησεν να δεχθεί να τού δοθή (τού Μεχμέτ βέη) διά τας μεγάλας υπηρεσίας του προς το Βασίλειον». Το τιμάριο Βουδομαγεργειό είχε προηγουμένως ο ευνούχος Ιβραΐμ αντί 8000 παράδων, ο οποίος όμως πέθανε και το τιμάριο παρέμενε αδιάθετο.

Ο θρύλος τής Αρχόντισσας Μαρίας

Ο Μιχάλης Μ. Παπαδάκης[xv] ασχολούμενος με την ιστορική Μονή τού Αγίου Πνεύματος, που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής ΒΔ τού Βουϊδομαγερειού, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και σε γνωστότατο στην περιοχή θρύλο, που επιχειρεί με λαϊκό τρόπο να εξηγήσει την τόσο ιδιόμορφη ονομασία τού χωριού, την οποία τόσο πολύ έχουν κακοποιήσει οι διάφοροι απογραφείς και λοιποί ερευνητές από την Ενετοκρατία μέχρι και τις ημέρες μας.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον θρύλο αυτόν, στα χρόνια τού Βυζαντίου, ζούσε στο χωριό μια όμορφη αρχόντισσα με το όνομα Μαρία, ιδιοκτήτρια όλης της περιοχής, από την κορυφή τού όρους Κέδρος μέχρι κάτω, στο Λυβικό Πέλαγος. Αυτή είναι που έκτισε και την Ι. Μονή τού Αγίου Πνεύματος, στην οποία και μόνασε, στη συνέχεια, πέθανε και θάφτηκε. Για την καλλιέργεια, λοιπόν, των πολλών και πλούσιων κτημάτων της στην περιοχή, η Μαρία είχε το χωριό Βουιδομαγερειό, στο οποίο κατοικούσαν οι ζευγολάτες της και βρίσκονταν οι στάβλοι των αροτριώντων ζώων της. Αυτό ακριβώς- σύμφωνα με τη συγκεκριμένη παράδοση- σημαίνει και η ονομασία τού χωριού. δηλαδή, το α΄ συνθετικό τα βόδια που ζευγάριζαν τα απέραντα χωράφια τής πλούσιας Μαρίας και το β΄ συνθετικό το μαγεργειό, όπου ετοιμαζόταν το φαγητό για τους ζευγολάτες. Λέγεται, ακόμα, ότι με δική της πρωτοβουλία διαμορφώθηκαν για πρώτη φορά σε καλλιεργημένες πεζούλες όλες οι βραχώδεις πλαγιές βόρεια από το Κεντροχώρι και τον Πλατανέ.

Θεωρούμε, πάντως, ότι αυτή η ευρύτατα διαδεδομένη και καθ’ όλα όμορφη παράδοση τής περιοχής- που δεν πρέπει, για τον λόγο αυτόν, να την αφήσουμε επ’ ουδενί να χαθεί- δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το όνομα τού χωριού. Αλλά την άποψή μας επ’ αυτού θα την εκφράσουμε πλήρη και εμπεριστατωμένη εν ευθέτω χρόνω.

Η νεότερη μετονομασία τού χωριού σε «Κεντροχώρι» δεν έχει τίποτε το ουσιαστικό να προσδώσει στο χωριό και θα πρέπει πάση θυσία να υποχωρήσει μπροστά στην ομορφιά, τη γοητεία αλλά και τις παραδόσεις και τους θρύλους που συντηρεί και διασώζει η παλιά του ονομασία Βιδουμαγεργειό- Δουμαεργιό. Εξάλλου δα, το… Κεντροχώρι δεν είναι και το μοναδικό κεντρικό στην περιοχή χωριό, αλλά ούτε και το μοναδικό χωριό τού όρους Κέντρους, ώστε να μονοπωλήσει αυτήν την ονομασία, η οποία στην περίπτωσή του, παραμένει γράμμα κενό! Γιατί χωριά τού Κέντρους είναι και ο Πλατανές και ο Κισσός και η Κρύα Βρύση, από τις ΝΔ κλιτείς τού όρους, αλλά και το Γερακάρι, οι Βρύσες και το Χωρδάκι, από τις ΒΑ.

[i] R. Morozzo della Rocca, fonti per la storia di Venezia, σ. 160. Στέργιου Γ. Σπανάκη, Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων (Μητρώον των οικισμών), Ηράκλειο 1991, 198.

[ii] Στέργιου Γ. Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας V, 130.

[iii] Ν. Σταυρινίδη, «Απογραφικοί Πίνακες», Κρητικά Χρονικά, ΚΒ΄, 128. Την ίδια χρονιά βάσει τού ιεροδικαστικού κώδικα το χωριό πληρώνει 13 χαράτζια. Ο ίδιος αριθμός σπιτιών το 1659 πληρώνει φόρο καφτανίου. Το 1651/2 τα χαράτζια του γίνονται 12 (Ευαγγελία Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο τού Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 479).

[iv] Τσερίπ (cerib)= μονάδα μέτρησης επιφανείας, που ισοδυναμεί προς 60 τετραγωνικούς πήχεις.

[v] Ευαγγελία Μπαλτά- Mustafa Oguz, ό.π.

[vi] Rob. Pashley, Travels in Crete, II, 313.

[vii] Νικ. Σταυράκη, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης, Αθήνησι 1890, 27.

[viii] Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων, υπό Νικολάου Σ. Σταυρινίδου, τ. Γ΄ ετών 1694-1715, Ηράκλειο 1987, πράξη 1572, 257.

[ix] Παπιομύτογλου Γιάννη Ζ. (Επιμέλεια), Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης 17ος- 18ος αι., Οι μεταφράσεις τού «Βήματος» Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1995, έγγραφο 64, σ. 72, Θεωρώ ότι υπό το όνομα αυτό υποκρύπτεται το χωριό Βουιδομαγεργειό.

[x] Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων, υπό Νικολάου Σ. Σταυρινίδου, τ. Α΄ ετών 1657-1672, Ηράκλειο 1986, πράξη 163, 116.

[xi] Ό.π., πράξη 164, 117

[xii]Γιάννη Μιχ. Γρυντάκη, Μαρίνος Αρκολέος, Ο τελευταίος νοτάριος της Δυτικής Κρήτης, Πρωτόκολλο 1643-1646, Ρέθυμνο 2003, πράξη 180, σ. 248.

[xiii] Γιάννη Μιχ. Γρυντάκη Το Πρωτόκολλο τού Ρεθεμνιώτη νοτάριου Αντρέα Καλέργη (1634-1646), Αθήνα 1994, πράξη 267, σ. 187.

[xiv] Παπιομύτογλου Γιάννη Ζ. (Επιμέλεια), Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης 17ος- 18ος αι., Οι μεταφράσεις τού «Βήματος» Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1995, έγγραφο 71, σ. 76.

[xv] Μιχ. Μ. Παπαδάκη, Το Μοναστήρι τού Πρέβελη, Ρέθυμνο, 1978, 168. Τού ίδιου, «Η Μονή και η Σχολή τού Αγίου Πνεύματος», περιοδ. Προμηθεύς ο Πυρφόρος 18 (1980), 5.