Δρύμισκος (6)
Βυζαντινες Εκκλησίες στο Τοπικό Διαμέρισμα Δρυμίσκου
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
Ξεχωριστής σημασίας και αξίας αποτελεί η ζωγραφική των Βυζαντινών ναών της Κρήτης την περίοδο της Ενετοκρατίας, γιατί έγιναν με τη μέθοδο της υγρογρασίας ή νωπογραφίας πάνω σε νωπό κονίαμα με χρώματα διαλυμένα στο νερό.
Διεθνής όρος : φρέσκο (fresco).
Σε όλους τους Βυζαντινούς ναούς της Κρήτης την ίδια πάντα περίοδο, έχουμε την πλήρη ανάπτυξη των Δώδεκα μεγάλων γιορτών, δηλαδή του Δωδεκάορτου, έτσι ώστε η τεχνική των τοιχογραφιών να είναι ενδιαφέρουσα. Είναι όμως έτσι και για ένα ακόμη λόγο, ότι η μονοχρωμία λείπει πλέον στα πρόσωπα που εικονίζονται, τονίζονται δε ιδιαίτερα τα μέρη αυτών και οι μορφές τους γίνονται πιο ζωηρές.
Στη Δρύμισκο υπάρχουν οι παρακάτω Βυζαντινές εκκλησίες:
1. Παναγία η Γέννηση
Για τον αγιογράφο της Παναγίας της Γέννησης δεν έχουμε επαρκή στοιχεία. Γνωρίζουμε μόνο ότι ήταν δυο αδέλφια, ο Δανιήλ και ο Μιχαήλ Βενέρης, που αγιογράφησαν το ναό του Σωτήρος Χριστού στα Μεσκλά Κυδωνίας Χανίων και τον τελείωσαν το έτος 1303. Μετά την αγιογράφηση αυτού του ναού ήλθε ο Μιχαήλ Βενέρης και αγιογράφησε την Παναγία την Γέννηση στη Δρύμισκο του Νομού Ρεθύμνου και σύμφωνα με την επιγραφή που υπάρχει στην Πρόθεση, την τελείωσε τα έτη 1317-1318.
Επειδή ο χρόνος έχει αφήσει έντονα τα σημάδια του, οι τοιχογραφίες της Γέννησης της Παναγίας δεν είναι δυνατόν να διαβαστούν ικανοποιητικά. Αυτό οφείλεται στη φθορά που έχουν υποστεί οι τοιχογραφίες, ιδιαίτερα της δυτικής πλευράς του ναού. Βέβαια η πρόσφατη συντήρηση που έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, έγινε αφορμή να φανούν αρκετές και να μπορούν να διαβάζονται σήμερα καλύτερα. Υπάρχει ακόμη ένας επί πλέον λόγος που δυσκολεύει την ανάγνωση της κάθε παράστασης, όπως είναι ο διαφορετικός χαρακτήρας ονοματολογίας (γραμμάτων)της παράστασης. Στις χαμηλές παραστάσεις η παράσταση είναι ευανάγνωστη, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο στις ψηλότερες παραστάσεις και δίδουν έτσι την εντύπωση ότι τα γράμματα δε γράφηκαν από το ίδιο άτομο.
{highslide type="img" url="lambis/frontpage/drimiskos.jpg" captionText="Δρύμισκος, Παναγία η Γέννηση" display=none} 
{/highslide} Βρίσκεται στην τοποθεσία «Μελισσηνιάκω», όπου τα τελευταία χρόνια μεταφέρθηκε και το νεκροταφείο του χωριού. Ο ναός προεκτάθηκε Δυτικά με την προσθήκη νάρθηκα του οποίου η στέγη έχει χαλάσει πριν από πολλές δεκαετίες. Είναι η παλαιότερη εκκλησία στο χωριό. Χτίστηκε το 1317-1318 από δωρεά του Γεωργίου Μελισσηνού και αγιογραφήθηκε από το Μιχαήλ Βενέρη. Πριν από πολλά χρόνια ο ναός εκτός από το νάρθηκα σκεπάστηκε με τσιμέντο από τους κατοίκους της ενορίας.
Υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες που τις περισσότερες έχει καταστρέψει ο χρόνος και τις έχουν καλύψει τα άλατα. Όμως με την πρόσφατη συντήρηση που έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, έγινε δυνατό να φανούν σήμερα καλύτερα.
Στην κόγχη του Ιερού εικονίζονται οι Τέσσερις Ιεράρχες: ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Μέγας Βασίλειος ,ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Μέγας Αθανάσιος.
Ο Μέγας Αθανάσιος, ο στύλος της Ορθοδοξίας, στη Βυζαντινή εικονογραφία βρίσκεται δίπλα στους περιφανέστερους Ιεράρχες της εκκλησίας μας. Εικονίζεται στην κατώτερη ζώνη στις τοιχογραφίες και πάντοτε εσωτερικώς της κόγχης του Ιερού Βήματος μαζί με τους υπόλοιπους Ιεράρχες στην παράσταση του « μελισμού».Φέρει, όπως και οι λοιποί, λειτουργική αμφίεση και είναι εστραμμένος προς το κέντρο της κόγχης του ιερού, όπου τελείται το μυστήριο, σε στάση δέησης, κύπτει τον αυχένα με δέος και κατάνυξη. Στα χέρια του κρατεί ανοικτό ειλητάριο στο οποίο είναι αναγεγραμμένες λειτουργικές ευχές.
Εικονίζεται πάντοτε γέροντας, φαλακρός, πλατυπρόσωπος , με πλατιά τετράγωνη λευκή γενειάδα. Στις δε φορητές εικόνες εικονίζεται ολόσωμος με αρχιερατική πάντοτε στολή, όπου στο αριστερό χέρι κρατεί το ευαγγέλιο, το δε δεξιό υψώνει για να ευλογήσει. Πάνω από τους Τέσσερις Ιεράρχες εικονίζεται η Θεοτόκος, ως η Πλατυτέρα των Ουρανών καθισμένη επί του Θρόνου. Και από τις δύο πλευρές της στέκονται όρθιοι οι Αρχάγγελοι, Μιχαήλ και Γαβριήλ.( Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Πρώτος).
Πάνω ακριβώς από την κόγχη εικονίζεται το΄Αγιον Μανδήλιον που ανήκει στις αχειροποίητες εικόνες του Χριστού. Λέγονται έτσι γιατί για την κατασκευή τους δε χρησιμοποιήθηκε ανθρώπινο χέρι, αποτέλεσε δε το πρότυπο για κάθε μετέπειτα εικόνα του Χριστού. Η θρησκευτική τέχνη επηρεάστηκε βαθιά και έγινε αφορμή να καθοριστεί εξ ολοκλήρου η σημερινή αποδεκτή μορφή του Χριστού. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση η εικόνα αυτή αποτυπώθηκε σε ύφασμα κατά το διάστημα που ο Χριστός πορευόταν προς το Γολγοθά για να σταυρωθεί. Επειδή ο ιδρώτας Αυτού έσταζε στο πρόσωπο Του « ωσεί θρόμβοι αίματος», χρησιμοποίησαν οι μαθητές του τεμάχιο από ύφασμα για να τον σκουπίσουν, στο οποίο αποτυπώθηκε η μορφή του Χριστού.
Η τιμή προς την εικόνα ήταν και είναι μεγάλη. Η εκκλησία μας σήμερα έχει καθιερώσει ξεχωριστή ημέρα γιορτής στις 16 Αυγούστου, ως γιορτή του Αγίου Μανδηλίου. Η αγιογραφία μέχρι σήμερα ακολουθεί τη Βυζαντινή παράδοση από τον 10ον μέχρι τον 15ον αιώνα και ζωγραφίζει το Άγιο Μανδήλιο πάνω από το ιερό Βήμα ή πάνω στο τέμπλο της Ωραίας Πύλης. Αυτός, καθώς και το γεγονός ότι ο ναός κατασκευάστηκε με προσωπικά έξοδα του Γεωργίου Μελισσηνού, απόγονου του Ανδρέα Μελισσηνού, ενός από τα δώδεκα αρχοντόπουλα που εγκαταστάθηκαν στο νησί, είναι οι λόγοι που στο Βυζαντινό ναό της Γέννησης της Παναγίας στο Μελισσηνιάκο είναι ζωγραφισμένο πάνω από το Ιερό Βήμα το ΄Αγιο Μανδήλιο. ( Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Δωδέκατος).
Πρέπει εδώ να τονίσουμε, ότι οι Βυζαντινοί αγιογράφοι για την ιστόρηση του ναού απέκρυπταν την ταυτότητά τους. Όμως από τις αρχές του ΙΔ΄και ΙΕ΄αιώνα άρχισαν να εμφανίζουν την ταυτότητά τους στις κτητορικές επιγραφές και χρησιμοποιούν τις στερεότυπες φράσεις « εγένετο δια χειρός του αμαρτωλού ή ανιστορήθη», όπως συμβαίνει και εδώ.
Στην κόγχη επίσης του Ιερού Βήματος δίπλα στη μορφή του Μεγάλου Βασιλείου υπάρχει η επιγραφή « και ποίησον τον μεν άρτον τούτον τίμιον Σώμα του Χριστού Σου Αμήν».
Στον κυρίως ναό υπάρχει τοιχογραφία η Σταύρωση του Χριστού, όπως φαίνεται παραπάνω. Το κέντρο της σύνθεσης κατέχει ο Εσταυρωμένος. Στη δεξιά Του πλευρά εικονίζεται η Θεοτόκος με πλήθος Μυροφόρων γυναικών και αριστερά Του ο αγαπημένος μαθητής, Ευαγγελιστής Ιωάννης. Επίσης διακρίνεται ο εκατόνταρχος που υψώνει το δεξί του χέρι για να δηλώσει ότι «αληθώς Θεού υιός ην ούτος».Δίπλα ακριβώς από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη διακρίνεται ένας άλλος μαθητής, ο Νικόδημος. Κάτω ακριβώς από την παραπάνω σύνθεση και από αριστερά όπως βλέπομε, είναι ζωγραφισμένοι οι Άγιοι Ανάργυροι που θεωρούνται οι πρώτοι γιατροί του κόσμου στους οποίους καταφεύγει ο λαός και τους επικαλείται για τις διάφορες ασθένειες. Δεξιά όπως βλέπουμε, είναι ζωγραφισμένες οι μορφές της Αγίας Φωτεινής, της Αγίας Ειρήνης και της Αγίας Μαρίνας.
Στην παραπάνω αγιογραφία εικονίζονται. Α) Η Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες σε έκταση συνθέσεις όταν αποτελεί τοιχογραφία σε κεντρική θέση του κυρίως ναού. Στην παραπάνω τοιχογραφία η Θεοτόκος εικονίζεται μέσα σε φέρετρο πολυτελές και περιβάλλεται από τους « εκ περάτων συναθροισθέντες», Αποστόλους. Διακρίνεται ο Απόστολος Πέτρος πάνω από το κεφάλι της και ο Απόστολος Παύλος πάνω από τα πόδια της. Συνήθως οι παριστάμενοι Ιεράρχες κατά τη Βυζαντινή εικονογραφική παράδοση είναι ενδεδυμένοι με φαιλόνια πολυσταύρια. Πάνω ακριβώς από το φέρετρο και στη μέση της σύνθεσης εικονίζεται ο Χριστός που κρατά σε σχήμα « εσπαργανωμένου Βρέφους» την ψυχή της Μητέρας Του.
Β) Δίπλα ακριβώς είναι ζωγραφισμένος ο Αρχάγγελος « ως πτεροφόρος» και διακρίνεται για την πνευματικότητά του, με πρόσωπο κανονικό και με μαύρα μαλλιά σύμφωνα με τη Βυζαντινή παράδοση. Στο δεξί του χέρι κρατεί σκήπτρο, ενδεικτικό της θείας εξουσίας που είναι φορέας, στο δε αριστερό του χέρι κρατά το μονόγραμμα του Χριστού. Η ενδυμασία του συνήθως είναι λευκή και συμβολίζει τη φυσική καθαρότητα και την τέλεια αγνότητά του. Οι άγγελοι ζωγραφίζονται συνήθως γύρω από τον Παντοκράτορα του Τρούλου κάθε ναού ή στις δύο πλευρές της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού Βήματος. Επίσης ζωγραφίζονται και σε οποιοδήποτε μέρος του ναού, όταν το απαιτούν τα ιστορούμενα πρόσωπα από τη ζωή του Χριστού και της Θεοτόκου, όπως είναι εδώ η Κοίμηση.
Γ)Φαίνεται επίσης δίπλα ο Άγιος Γεώργιος που ζωγραφίζεται πάντα νέος, χωρίς γένια, με κανονικά και ωραία χαρακτηριστικά και με πλούσια και κοντά μαλλιά. Πάντα φορεί πολυτελή στολή ή στρατιωτική με μετάλλινο θώρακα και κοντό χιτώνα. Από το 12ον αιώνα επικράτησε να ζωγραφίζεται έφιππος και να φονεύει το δράκο που απειλούσε τη ζωή της κόρης του βασιλιά Σέλβιου.
Στη διπλανή σύνθεση διακρίνουμε το γέροντα Συμεών να κρατεί στην αγκαλιά του το Θείο Βρέφος τεσσαράκοντα ημέρες μετά τη Γέννησή Του. Ο τύπος αυτός της σύνθεσης ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, γιατί υπαπαντή σημαίνει τη συνάντηση του Χριστού με το γέροντα Συμεών. Μπροστά του ακριβώς βρίσκεται η Θεοτόκος και πίσω της ο μνήστωρ Ιωσήφ. Πίσω από το γέροντα Συμεών εικονίζεται η προφήτης ΄Αννα που κρατεί ανοικτό ειλητό.
Δίπλα ακριβώς εμφανίζεται ο Χριστός μέσα στον Ιορδάνη ποταμό να βαπτίζεται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο που με φόβο και δέος « άπτεται της κορυφής του Δεσπότου». Στη δεξιά πλευρά της σύνθεσης εικονίζονται τρεις άγγελοι «προσκλίνοντες», έχουν δε τα χέρια τους καλυμμένα με ιμάτια για να περιβληθεί ο Χριστός μετά τη Βάπτιση.
Οταν η παράσταση της Ανάληψης του Χριστού εικονίζεται σε τοιχογραφία ,τότε έχει τη θέση της στο ανατολικό τμήμα του Ιερού Βήματος, όπως συμβαίνει και εδώ. Ο Χριστός εικονίζεται στο μέσο στρογγυλής ή ελλειψοειδούς δόξας που φαίνεται να φέρεται από δυο ιπταμένους αγγέλους και κρατεί με το αριστερό χέρι ειλητάριο ή Ευαγγέλιο και με το δεξιό χέρι ευλογεί.
Δίπλα από τη σύνθεση της παράστασης της Ανάληψης σε δυο ημιχόρια ιστορούνται οι Απόστολοι φοβισμένοι « εμβλέποντες εις τον Ουρανόν» τον Αναλαμβανόμενον. Στο μέσον των Αποστόλων ιστορείται πάντοτε η Θεοτόκος μεταξύ δυο αγγέλων να υψώνει τα χέρια της σε στάση δέησης κατά κρόταφον ( profil ).
Στο ένα ημιχόριο εικονίζονται η Θεοτόκος με τον ένα άγγελο και μια ομάδα Αποστόλων, ενώ στο άλλο ημιχόριο ο άγγελος με τους υπόλοιπους Αποστόλους.
΄Αγιος Τρύφων έζησε την εποχή του Δεκίου. Αποκεφαλίστηκε, αφού προηγουμένως μαστιγώθηκε. Γιορτάζεται από την εκκλησία μας την 1η Φεβρουαρίου και από τους πιστούς θεωρείται ο προστάτης Άγιος της βλάστησης.
Στην παράσταση αυτή η Θεοτόκος εικονίζεται σαν μωρό παιδί, που κάνει τα πρώτα της επτά βήματα, «Επταβηματίζουσα» και κατευθύνεται στην αγκαλιά της μητέρας της που απλώνει τα χέρια της για να την προφυλάξει από ενδεχόμενη πτώση. Πίσω της ακολουθεί άγγελος Κυρίου έτοιμος να της προσφέρει βοήθεια, εάν βέβαια κριθεί απαραίτητη.
Στην παραπάνω σύνθεση φαίνονται οι εξής ΄Αγιες μορφές. 1) Ο ΄Αγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας , ο Οικουμενικός διδάσκαλος της εκκλησίας μας. ΄Εγινε Πατριάρχης Αλεξανδρείας το έτος 412 και έμεινε στη θέση αυτή 32 ολόκληρα χρόνια. Εικονίζεται πάντα με κάλυμμα στην κεφαλή, το λεγόμενο σκουφάκι. ΄Ηταν ο εκπρόσωπος του Πάπα Ρώμης Κελεστίνου στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο που έγινε στην ΄Εφεσο, το έτος 431 και ήταν ο Πρόεδρος της Συνόδου. ΄Ετσι κληρονόμησε και τα προνόμια της Παπικής Εξουσίας, όπως και αυτό το κάλυμμα της κεφαλής και το διατήρησε στη συνέχεια. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ο Μέγας Κων/ντίνος παραχώρησε στον Πάπα Ρώμης Σίλβεστρο τη Μίτρα-Τιάρα- Στέμμα και, όπως σημειώνει ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης, οι Ιεράρχες της Ανατολικής ΄Εκκλησίας ιερουργούν χωρίς να φέρουν τη Μίτρα, εκτός από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας που φέρει τη Μίτρα ή το σκουφάκι, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση. Η εκκλησία μας τον τιμά ως Άγιο και τον συνεορτάζει στις 18 Ιανουαρίου με το Μέγα Αθανάσιο και ξεχωριστά στις 9 Ιουνίου. 2) Ο Άγιος Νικόλαος, επίσκοπος Μύρων της Λυκίας. Είναι ένας από τους δημοφιλέστερους Αγίους της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Θεωρείται ως ο προστάτης Άγιος των ναυτιλλομένων και γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου. 3) Ο ΄Αγιος Μύρων, επίσκοπος Κνωσού της Εκκλησίας της Κρήτης. Τιμάται ως άγιος σ’ όλο το νησί και ιδιαίτερα στη γενέτειρα του, την αρχαία πόλη Ραύκω που μετονομάστηκε σε Άγιο Μύρωνα. Μαρτύρησε
Στην παράσταση αυτή ο Ιωσήφ έχει παραδώσει τον Χριστό στη μητέρα του μετά τη Σταύρωση, η οποία τον έχει αγκαλιάσει τρυφερά με τα δυό της χέρια, όπου το πρόσωπο Του βρίσκεται σε επαφή με το δικό Της.
Στην παράσταση αυτή διακρίνουμε. 1)Την Αγία Μάρτυρα Φωτεινή. Πρόκειται για τη Σαμαρείτιδα γυναίκα με την οποία συνομίλησε ο Χριστός στο « φρέαρ του Ιακώβ». Μαρτύρησε με τα αδέλφια της κατά το διωγμό του Νέρωνα και γιορτάζεται από την εκκλησία μας στις 26 Φεβρουαρίου. 2) Την Αγία Μεγαλομάρτυρα Ειρήνη. Σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας μας αποκεφαλίστηκε από το βασιλιά των Περσών Σαβώριο. Η εκκλησία μας τη γιορτάζει στις 5 Μαίου. 3) Την Αγία Μαρίνα, που σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται η προστάτης των άρρωστων ή καχεκτικών παιδιών. Γιορτάζεται από την εκκλησία μας στις 17 Ιουλίου.
Στην παράσταση αυτή βλέπομε τον Αρχάγγελο να επισκέπτεται τον Ιωσήφ στον ύπνο του, όταν ο τελευταίος πληροφορήθηκε το γεγονός ότι η Παρθένος « ευρέθη εν γαστρί έχουσα εκ Πνεύματος Αγίου».Το γεγονός όπως μας το περιγράφει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος στο Α΄κεφ. ο Ιωσήφ ταράχθηκε και «εβουλήθη λάθρα απολύσαι αυτήν». Η απόφασή του αυτή δεν πραγματοποιήθηκε, γιατί άγγελος Κυρίου τον επισκέφτηκε « κατ΄όναρ» και του έδιωξε την ταραχή και του ερμήνευσε το γεγονός, αποκαλύπτοντάς του έτσι την αποστολή του μέλλοντα να γεννηθεί Ιησού. Τη μνήμη του Ιωσήφ του μνήστορα γιορτάζει η εκκλησία μας την πρώτη Κυριακή μετά τη Γέννηση του Χριστού. Εάν όμως δε συμπέσει Κυριακή από τις 26 Δεκεμβρίου μέχρι 31 Δεκεμβρίου, τότε γιορτάζεται στις 26 Δεκεμβρίου.
2. Παναγία η Κοίμηση
Βρίσκεται στο παλαιό νεκροταφείο του χωριού. Είναι μεγάλη Βασιλική, κεραμοσκεπής
Η πόρτα της που βρίσκεται στη Νότια πλευρά έχει θαυμάσιο υπέρθυρο με ίχνη χρώματος γύρω από αυτό. Ονομάζεται δε υπέρθυρο η στενόμακρη πέτρα ή δοκάρι, εκεί που τελειώνει σε κάθε οικοδομή το κούφωμα της πόρτας ή του παράθυρου, για να υποβαστάζεται η συνέχεια της οικοδομής, κοινώς «πρέκι».Είναι δε στολισμένη με ρόδακες που είναι γλυπτό κόσμημα σε σχήμα τριαντάφυλλου
Εσωτερικά είναι ασπρισμένος όλος σχεδόν ο ναός. Τοιχογραφίες φαίνονται επίσης στο βορεινό τοίχο, κάτω από τον ασβέστη και τα άλατα. Στον ίδιο τοίχο κάτω από τυφλό πλευρικό αψίδωμα εικονίζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Γιορτάζεται από την ενορία στις 15 Αυγούστου.
3. Άγιος Κωνσταντίνος
Βρίσκεται νότια του χωριού και σε απόσταση 2 χιλιομέτρων περίπου στον παλαιό οικισμό « Κατσογρίδω». Η στέγη του ναού αποτελείται από κεραμίδια καινούργια που αντικατέστησαν την παλαιά στέγη. Όμως τα νερά της βροχής έχουν προκαλέσει μεγάλη φθορά στο οικοδόμημα, με αποτέλεσμα οι τοίχοι του να είναι έτοιμοι να πέσουν. Διατηρούνται αξιόλογες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού, που ακόμα και σήμερα προκαλούν θαυμασμό και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Διακρίνονται στην κόγχη του Ιερού οι Τέσσερις Ιεράρχες και πάνω από αυτούς ο Παντοκράτωρ.
Στο βόρειο στενό τοίχο της κόγχης διακρίνονται ο Διάκονος Στέφανος και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και απέναντι αυτού ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στο αέτωμα πάνω από την κόγχη διακρίνεται η Φιλοξενία του Αβραάμ. Στο βόρειο τοίχο του ναού διακρίνονται έφιπποι ο ΄Αγιος Γεώργιος, ο ΄Αγιος Δημήτριος και ο ΄Αγιος Προκόπιος. Στο δυτικό τοίχο διακρίνονται Χορεία αγίων και δικαίων στον Παράδεισο, η τιμωρία της Κολάσεως και η Αποκαθήλωση. Ο παραπάνω Ναός εορτάζει στις 21 Μαϊου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2. Πελαντάκη Θεοδώρου. Βυζαντινοί Ναοί της Επαρχίας Αγ. Βασιλείου, Ρέθυμνο, 1973.
Ευχαριστώ τέλος θερμά και όλους που με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν σ’ αυτή την εργασία και ιδιαίτερα το Δήμο Λάμπης, για το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που μου παραχώρησε.
Μάρτιος 2009
Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου
Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου
Φυσικές Καλονές - Αξιοθέατα
Στο μέσον ακριβώς του χωριού βρίσκεται να ρέει τα κρύα της νερά η κεντρική βρύση, που δροσίζει ακόμη και σήμερα τους κατοίκους του χωριού, αλλά και τους όποιους περαστικούς. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τις γούρνες της, ως φυσικό ψυγείο, στις οποίες τα γύρω μαγαζιά έβαζαν τα αναψυκτικά τους, για να τα διατηρούν δροσερά. Το άφθονο νερό της δε χάνεται, αλλά μαζεύεται με αυλάκι και διοχετεύεται σε δυο υδατοδεξαμενές και το χρησιμοποιούν να ποτίζουν τα περιβόλια τους οι κάτοικοι. Υπάρχει και βοηθητικός χώρος στη βρύση, το λεγόμενο πλυσταριό, όπου εξυπηρετούσε τις νοικοκυρές, για να πλένουν τα ρούχα της οικογένειάς τους και να κάνουν τη σχετική μπουγάδα.
Δίπλα ακριβώς από τη βρύση ο παχιός σκιανιός του γέρου πλατάνου δροσίζει με τη σειρά του τον κάθε επισκέπτη του χωριού, τον ξεκουράζει αυτόματα και τον κάνει να ξεχνά την όποια κούρασή του. Ιδιαίτερα δε σε καύσωνες του καλοκαιριού είναι σπάνιο σημείο ανεύρεσης, λίγης δροσιάς.
Η κορυφή του Ξηρού όρους γι’ αυτούς που επιθυμούν να περπατήσουν, η θέα είναι εξαιρετική προς όλες τις κατευθύνσεις, όταν ο καιρός είναι καλός. Στην κορυφή του βουνού θα συναντήσουν και το πετρόχτιστο εκκλησάκι του Χριστού. Οι πλαγιές του βουνού γίνονται τόσο πολυσύχναστες από τους κυνηγούς την κυνηγετική περίοδο, που πολλές φορές δίδουν την εντύπωση πως διεξάγονται μάχες.
Πιο κοντινή κορυφή είναι του Αγίου Γεωργίου που μπορεί κάποιος να φθάσει είτε με τα πόδια, είτε με αυτοκίνητο. Βέβαια όταν ο καιρός είναι καλός, η θέα είναι μαγευτική. Βλέπει κανείς τα χωριά της Μέσα Γυαλιάς αλλά και το Λιβυκό Πέλαγος μέχρι τη Γαύδο και τα Παξιμάδια. Κάτω από τις απόκρημνες χαράδρες του βράχου, υπάρχει μια αστείρευτη πηγή νερού, που δροσίζει όποιον την επισκεφθεί.
Υπάρχει βέβαια πιο κάτω και η παραλία, το Δρυμισκιανό Αμμούδι, που ίσως με κάποιες βουτιές στη θάλασσα να δροσίζονται κάποιοι καλύτερα. Η περιοχή έχει αναπτυχθεί τουριστικά και διαθέτει ταβέρνες και υπνοδωμάτια για όσους σκέπτονται να μείνουν για περισσότερες μέρες δροσιάς. Δίπλα ακριβώς από το Αμμούδι και με δρομάκι κατάλληλα διαμορφωμένο μπορεί κανείς να επισκεφθεί τη Λίμνη του Πρέβελη, ένα ίσως από τα καλύτερα τοπία του νησιού. Το αντίκρισμα του Μεγάλου ποταμού και του Φοινικόδασους, δημιουργούν την εντύπωση ότι πρόκειται για περιβάλλον εξωτικό.
Παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού επισκέπτονταν την παραπάνω περιοχή ανά παρέες, για να απολαύσουν τη θάλασσα και να πιούν και τη « βλυχάδα», που ήταν το πιο αγνό παραδοσιακό φυσικό καθαρτικό.
Δεν ήταν μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες απολαυστικό το χωριό, αλλά και την περίοδο του χειμώνα ,που ήταν εξ ίσου ήπιος και ευχάριστος. Τρανή απόδειξη ήταν οι επισκέψεις των κτηνοτρόφων από τα γύρω χωριά που νοίκιαζαν αρκετές εκτάσεις από τους κατοίκους του χωριού, προκειμένου να ξεχειμωνιάσουν τα κοπάδια τους.
Αυτές τις σπάνιες εικόνες είχε το χωριό μέχρι τις 21 Αυγούστου 2008. Όμως σε μια μέρα άλλαξαν όλα και καταστράφηκαν οι κόποι εκατοντάδων ετών των κατοίκων. ΄Εμειναν μόνο τα σπίτια τους όρθια για να βλέπουν και αυτά το αποτέλεσμα της απίστευτης καταστροφής από την πυρκαγιά. ΄Εμεινε επίσης όρθιος και ο γέρο πλάτανος που τα κλαδιά του άρχισαν να μαυρίζουν τόσο από την ηλικία του, όσο και από το μαρασμό του για το θέαμα που αντικρίζουν. Εάν μπορούσε να μιλήσει θα μας έλεγε ότι θα προτιμούσε να μην έφθανε ποτέ να αντικρίσει τέτοιο θέαμα. Όλα είναι μαύρα και όλα έγιναν στάχτη. Μπορεί να λέμε ότι η ζωή συνεχίζεται, αλλά τι συνέχεια μπορεί να έχει η ζωή, όταν δεν έχει καμιά οικονομική προοπτική ανάπτυξης; Πώς μπορεί να συντηρηθεί και πώς μπορεί κανείς να ελπίζει σε κάτι καλύτερο; Τι να σοφιστεί να φτιάξει, για να έχει κάποια απόδοση και κάποιο κέρδος; Eίναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει ο καθένας στον εαυτό του και τα συζητά με τους άλλους συγχωριανούς του. Κοινό το συμπέρασμα από όλους ότι στη ζωή τους από δω και πέρα έχουν να αντιμετωπίσουν μια πρωτοφανή φτώχεια, που θα είναι πλήρης ή ανέχεια και πιθανόν και μεγάλη η δυστυχία.
Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου
Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η πιο σημαντική εκδήλωση που γίνεται εδώ και πολλά χρόνια στο χωριό είναι το πανηγύρι της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου. Συγκεντρώνονταν οι πιστοί και από τα γύρω χωριά, συμμετείχαν στη θεία λειτουργία και μετά φιλοξενούνταν από τους ντόπιους στα σπίτια τους. Το βράδυ στήνονταν το γλέντι στην πλατεία του χωριού, δίπλα στην κεντρική βρύση και κάτω από τη δροσιά του τεράστιου γέρο πλατάνου που η ηλικία του ξεπερνά τα 1000 χρόνια. Πολλές χρονιές ήταν τέτοια η συμμετοχή που χρησιμοποιούσαν σαν εξέδρα τις γύρω οικοδομές και δρόμους και παρακολουθούσαν τα δρώμενα. ΄Ακουγαν τις ανεπανάληπτες κοντυλιές του χωριανού Γιάννη Περισσάκη ή Γέρο Γιάννη που έβγαζαν στην κυριολεξία φωτιές, προπάντων όταν το μπαξίσι των πρωτοχορευτάδων δεν ήταν αυγό από μικρές πουλάδες(έχομε τις «παραγγελιές» σε υλικά αγαθά της εποχής).΄Ολοι περίμεναν τον πεντοζάλη που ήταν χορός για όλους , να τραγουδήσουν όλοι μαζί και να αρχίσουν τα πειράγματα με μαντινάδες, ο ένας για τον άλλο. Με μεγάλο δισταγμό παραχωρούσε τη θέση του στον επίσης συγχωριανό του καλλιτέχνη Περικλή Σταυριανάκη, φροντίζοντας όμως προηγουμένως να εξασφαλίσει τα μπαξίσια του. Αργότερα τη σκυτάλη πήραν οι Εμμανουήλ Ανυφαντάκης, Γιώργος Ανυφαντάκης , Παναγιώτης Σταυριανάκης, Εμμανουήλ Δετοράκης (μαντολίνο) και Γιώργης Γεννάδιος (λαούτο).
Τοπωνύμια της περιοχής
Α) Ελληνικό Τείχος
Στην περιοχή πάνω ακριβώς από την εκκλησία της Παναγίας στο Μελισσινιάκο και κρυμμένο ανάμεσα σε ψηλούς θάμνους βρίσκεται το ονομαζόμενο Ελληνικό τείχος. Είναι κατασκευασμένο από μεγάλους και μικρούς λίθους και διακρίνεται ελάχιστα μέσα σε θαμνώδη έκταση.
Β) Μπραϊμη ο λάκκος
Πήρε αυτή την ονομασία γιατί ο ιδιοκτήτης της περιοχής ήταν ένας Τούρκος , με το όνομα Ιμπραϊμ. Λέγεται μάλιστα ότι μια μέρα στο λάκκο αυτό τον σκότωσαν οι χριστιανοί.
Γ) Μεζάρι
Φαίνεται πως εκεί ήταν το νεκροταφείο των Τούρκων.
Δ) Μελισσηνιάκος
Φαίνεται πως η περιοχή ανήκε εξ ολοκλήρου στο Γεώργιο Μελισσηνό, που και σήμερα φέρει το όνομά του.΄Ηταν απόγονος του Ανδρέα Μελισσηνού που ήταν ένα από τα δώδεκα αρχοντόπουλα που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Το 1182 ο Αλέξιος Β΄ ο Κομνηνός με το γιό του Ισαάκιο τα εγκατέστησαν και με αυτοκρατορικά διατάγματα τους έδωσαν μεγάλες εκτάσεις γης. ΄Ετσι τόσο οι ίδιοι όσο και οι απόγονοι τους εκτός του πλούτου που συγκέντρωσαν ήταν και μεγάλη πολιτική δύναμη και απολάμβαναν γενικό κύρος στο νησί. Είναι ο κτήτορας της Γέννησης της Παναγίας που χτίστηκε με δικά του έξοδα.( Εγκυκλοπαίδεια-΄Ηλιος).
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ( σόγια) στη ΔΡΥΜΙΣΚΟ
Οι κάτοικοι της Δρυμίσκου είναι γνήσιοι Κρητικοί και πολλοί απ΄αυτούς προέρχονται από άλλα χωριά της Κρήτης. Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Σφακιανοί Σταυριανάκηδες, οι Περισσάκηδες, οι Σερδάκηδες, που ήρθαν από το χωριό Καρήνες και οι Φαρσεδάκηδες από τις Αλώνες. (ΚΡΗΤΗ-ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ).
Την εποχή αυτή υπήρχαν μεγάλες και μικρές οικογένειες σύμφωνα πάντα με τον αριθμό των μελών τους. Ανάλογα με το μέγεθός της η κάθε μια, απηχούσε και την κοινωνική δυναμική της. ΄Ετσι οι μεγάλες οικογένειες, πέρα του ότι βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση να μπορούν να ελέγχουν την τοπική εξουσία, ήταν για τις υπόλοιπες τόσον του χωριού όσον και των γειτονικών χωριών μια δύναμη που δύσκολα αντιμετωπίζονταν.
Με αλφαβητική σειρά οι οικογένειες που και σήμερα υπάρχουν στο χωριό είναι: Ανυφαντάκηδες, Γεννάδιοι, Δετοράκηδες, Κατσογριδάκηδες, Κυριακάκηδες, Μαράκηδες, Μαρκάκηδες, Μιχελακάκηδες, Μουρνιανάκηδες, Παπαδάκηδες, Περισσάκηδες, Σερδάκηδες, Σταυριανάκηδες, Σταυρουλιδάκηδες, Σχοινάκηδες και Φαρσεδάκηδες.
Οικογένειες που δεν κατοικούν σήμερα στο χωριό είναι, Σαββάκηδες, Χιονάς (έχει εκλείψει) και Χλιαουτάκηδες.
Επίσης έχομε οικογένειες σόγαμπρων που παντρεύτηκαν Δρυμισκιανές κοπέλες και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο χωριό όπως είναι οι Σταυρουλιδάκηδες, Δετοράκηδες, Ταταράκηδες, Χλιαουτάκηδες.
Εδώ θα πρέπει να επισημάνομε ότι τα παιδιά της οικογένειας των παλαιοτέρων ιερέων Κων/ντίνου Μαρκάκη και Γεωργίου Κυριακάκη μετονομάσθηκαν, Παπαδάκηδες.
ΠΑΛΑΙΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ
Η έκθλιψη του ελαιοκάρπου γινόταν στις παραδοσιακές φάμπρικες εκείνης της εποχής που σήμερα υπάρχουν μόνο τα χαλάσματά τους. Για το σκοπό αυτό υπήρχαν αρκετές επειδή η περιοχή ήταν ιδιαίτερα παραγωγική, μπορούμε δε να πούμε ότι κάθε οικογένεια άλεθε τις ελιές της στη δικιά της φάμπρικα στην οποία είχε μερίδιο μετοχής. Αυτές ήταν:
- Η φάμπρικα στην Αγία Τριάδα απέναντι, που είχαν να κάμουν πολλοί.( Κυριακάκηδες, Κατσογριδάκηδες κ.λ.π.)
- Ο Μεσιακός μύλος, που και εδώ είχαν να κάμουν πολλοί
- Η φάμπρικα στην πλατεία του χωριού, που ανήκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στους Ανυφαντήδες.
- Των Φαρσέδων ο μύλος, που τους ανήκε εξ’ ολοκλήρου.
- Η φάμπρικα του Δετοράκη, που του ανήκε εξ ολοκλήρου, ήταν ιδιωτική και εξυπηρετούσε το χωριό τα τελευταία χρόνια.
Επίσης υπήρχε και νερόμυλος στην περιοχή του χωριού για την άλεση δημητριακών προϊόντων κυρίως σταριού, όπως ο αλευρόμυλος του Μανωλάκη και ο ανεμόμυλος του Δετοράκη.
Σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους ήταν κατασκευασμένα και τα παραδοσιακά καζάνια που τα χρησιμοποιούσαν για την απόσταξη της ρακής, της λεγόμενης Κρητικής τσικουδιάς. ΄Ηταν ιδιωτικές επιχειρήσεις που άφηναν στον κάθε ιδιοκτήτη το σχετικό κέρδος. Τέτοιες επιχειρήσεις ήταν τα καζάνια των Σερδάκηδων, των Ανυφαντάκηδων ,των Περισσάκηδων και των Γεννάδιων.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Εδώ θα πρέπει να αναφερθούν εκείνοι οι οποίοι διακρίθηκαν και έφτασαν σε επίπεδα μεγαλύτερα του συνηθισμένου και πάντως είχαν κάτι που τους έκανε να ξεχωρίζουν. Τα ονόματά τους είναι:
1) Φαρσεδάκης Ιάκωβος του Ιωάννη (1940)
Είναι καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, Διευθυντής του Τομέα Εγκληματολογίας, Αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνιολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου, Καθηγητής των Αστυνομικών Ακαδημιών Ελλάδας και Κύπρου, ενώ έχει διδάξει και σε Πανεπιστήμια του Εξωτερικού. ΄Εχει πολυσχιδή δραστηριότητα στην ειδικότητά του στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι εμπειρογνώμων του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και των Ελληνικών Κυβερνητικών Επιτροπών για ζητήματα εγκληματικότητας. ( Φασατάκης Νικ. σελ.253)
2) Περισσάκης Ηλίας του Γεωργίου, επίτιμος Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού και αργότερα έγινε Νομάρχης Κέρκυρας. (Φασατάκης Νικ. σελ.46).
Εκτός των παραπάνω προαναφερθέντων σημαντικών προσωπικοτήτων, το χωριό ανέδειξε και άλλους πολλούς οι οποίοι διακρίθηκαν και διακρίνονται στο κοινωνικό, επιστημονικό και επαγγελματικό πεδίο της κοινωνίας μας.
΄Ολοι αυτοί μέσα από την προσφορά τους και τη δράση τους τίμησαν και τιμούν τον τόπο καταγωγής τους.
Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου
Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου
{highslide type="img" url="lambis/dd/drimiskos/drimiskos01.jpg" captionText="Δρύμισκος" display=none} 
{/highslide}
Η Δρύμισκος ανήκει στην επαρχία Αγίου Βασιλείου του νομού Ρεθύμνης και είναι Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Λάμπης. Είναι ένα μικρό χωριό, γραφικό με σπίτια παλαιάς κατασκευής. Βρίσκεται στη Νότια πλευρά του Ρεθύμνου καθώς και στους πρόποδες του Ξηρού Όρους, με απόσταση από τη θάλασσα 6 χλμ. και από τη πόλη του Ρεθύμνου 45 χλμ. Έχει υψόμετρο γύρω στα 440 μ. Ξεκινώντας από το Ρέθυμνο η διαδρομή περιλαμβάνει τα εξής κατά σειράν χωριά: Αρμένους, Μιξόρρουμα, Δαριβιανά, Σπήλι, Κισσό, Ακτούντα, Βάτο, Άρδακτο.
Μπαίνοντας στο κέντρο του χωριού μπορεί κανείς να θαυμάσει το τεράστιο και αιωνόβιο πλάτανο, ο οποίος χρονολογείται άνω των 1000 ετών. Ο πλάτανος είναι τοποθετημένος σχεδόν στο κέντρο μιας παραδοσιακής πλατείας στην οποία μαζεύονται όλοι οι κάτοικοι του χωριού για να απολαύσουν τη σκιά του. Προχωρώντας λίγα μέτρα πιο κάτω συναντάς μία πετρόκτιστη βρύση η οποία αποτελείται από δύο ¨κουτσουνάρες¨ από τις οποίες ρέει άφθονο καθαρό νερό.
{highslide type="img" url="lambis/dd/drimiskos/drimiskos01.jpg" captionText="Δρύμισκος" display=none} {/highslide}
Η Δρύμισκος είναι ένα από τα έξι παραλιακά Τοπικά Διαμερίσματα του Δήμου Λάμπης και συνορεύει Βόρεια με τα Τ.Δ.Μουρνές και Ακτούντων, Νότια με το Λιβυκό Πέλαγος, Ανατολικά με τα Τ.Δ. Κεραμέ και Αρδάκτου και Δυτικά με τις εκτάσεις της Ιεράς Μονής Πρέβελη.
Η περιοχή είναι ημιορεινή, το κλίμα είναι εύκρατο-ξηρό με δυνατούς βόρειους ανέμους, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Βρίσκεται σε υψόμετρο 440 μέτρων και απέχει από το Ρέθυμνο περί τα 45 χιλιόμετρα. Η σύνδεσή του με το Ρέθυμνο γίνεται με την επαρχιακή οδό του Δήμου μέχρι τον οικισμό Κισσού Κάμπος (35 χιλ.) και στη συνέχεια με ασφαλτοστρωμένο δρόμο δεξιά, μήκους10 χιλ., που οδηγεί στη Δρύμισκο και συνεχίζει μέχρι τα Κεραμέ . Επίσης από τη Β.Δ. άκρη του χωριού υπάρχει αγροτικός δρόμος που φθάνει μέχρι τον παλαιό οικισμό Κατσογρίδω της αγροτικής περιοχής Μετόχι, που έχει δυο κατευθύνσεις : η μία προς Πρέβελη, που ενώνει τα χωριά της Μέσα Γυαλιάς, και η άλλη προς το Δρυμισκιανό Αμμούδι, στο οποίο τελευταία αναπτύσσονται τουριστικές μονάδες.
Το σύνολο των εκτάσεων που ανήκουν στο Τ.Δ. Δρυμίσκου φθάνει στα 6,6 χιλ. στρέμματα. Από αυτά καλλιεργούμενα είναι τα 2 χιλ. Οι βοσκότοποι είναι περίπου 4,5 χιλιάδες στρέμματα. Από αυτούς τα 2,2 χιλ. δημοτικοί και 2,3 χιλ. ιδιωτικοί. Επίσης οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερό ανέρχονται περίπου σε 100 στρέμματα. Τα δε κτίρια και οι δρόμοι του καταλαμβάνουν έκταση περίπου 100 στρέμματα.( Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Δήμου Λάμπης ,Μάιος 2006).
Το κύριο προϊόν που παράγεται είναι το λάδι, από τσουνολιά κυρίως, η οποία έχει την ευλογία να φορτώνεται σχεδόν κάθε χρόνο καρπό. Η συγκομιδή του ελαιοκάρπου παλαιότερα ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Ο κάθε παραγωγός ανάλογα με τη «βεντέμα» που είχε, εύρισκε και έκλεινε το προσωπικό που χρειάζονταν, «τις μαζόκτρες», που απασχολούσε γι’ αυτό το σκοπό. Παλαιότερα, επίσης, υπήρχε αξιοσημείωτη παραγωγή χαρουπιών, ψυχανθών και οσπρίων, καθώς και εξαιρετικής ποιότητας θυμαρίσιου μελιού. Επίσης στο παρελθόν οι κάτοικοι του χωριού ασχολήθηκαν με την αμπελοκαλλιέργεια καθώς και με τη σηροτροφία. Η παραγωγή εσπεριδοειδών ήταν πολύ περιορισμένη, η δε παραγωγή των δημητριακών και κηπευτικών προϊόντων εξυπηρετούσε τις ανάγκες αυτοκατανάλωσης, που πολλές φορές μπορούσε να τις καλύπτει. Παρόμοια ήταν και η κτηνοτροφική παραγωγή σε γάλα και κρέας, όπως και η παραγωγή πουλερικών. Ιδιαίτερης δε ζήτησης είναι οι πετρογυριστοί χοχλιοί , τα κάθε είδους χορταρικά προϊόντα, και το σταμνόχορτο (κοιν.δίκταμος) από τις απόκρημνες κορφές του «Βουκολέ».
Σήμερα οι κάτοικοι της Δρυμίσκου είναι μόλις 56, σύμφωνα με την απογραφή του 2001.Όμως η ζωή τους έμελλε να δοκιμαστεί παράξενα στις 21 Αυγούστου 2008 από πρωτοφανή πυρκαγιά που έκαψε τα πάντα στο πέρασμά της. Ήταν αυτόπτες μάρτυρες της βιβλικής καταστροφής που έπαθαν οι περιουσίες τους, οι οποίες καταστράφηκαν παντελώς, των σπιτιών τους να περιτριγυρίζονται από την πύρινη λαίλαπα της φωτιάς και να καίγονται οι αυλές τους, η δε ζωή τους να τεθεί σε άμεσο κίνδυνο. Έτσι από εδώ και πέρα είναι πλέον φανερό, ότι προκύπτουν νέα δεδομένα για να επιβιώσουν μετά από τη σκληρή αυτή δοκιμασία.
Ονομασία Χωριού
Πιστεύεται ότι πήρε το όνομα από ένα δρομίσκο που περνούσε μέσα από το δάσος και που υπήρχε στην περιοχή ή από το δριμύ αέρα που φυσά εκεί (Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη) ή από το δάσος, που ήταν ένας φυσικός δρυμός από βελανιδιές.(δρυς=βελανιδιά+μίσχος=μικρό στέλεχος που συνδέει το φύλλο με το φυτό, κοτσάνι), άποψη που είναι επικρατέστερη και πιο συνηθισμένη. Στην εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος» γράφεται με ύψιλον, στην εγκυκλοπαίδεια «Υδρία» και στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς» με γιώτα.
Ο Οικισμός του ΚΑΤΣΟΓΡΙΔΩ
Μικρός οικισμός που ανήκει στην Κοινότητα Δρυμίσκου που με έδρα τη Δρύμισκο αποτελούσαν Αγροτικό Δήμο το 1911.(Ν. Φασατάκης σελ.221). Βρίσκεται περίπου στο μέσον της διαδρομής, Δρύμισκος-Δρυμισκιανό Αμμούδι. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες κατοίκων, στον οικισμό ήταν εγκατεστημένες αρκετές οικογένειες και ασχολούνταν με την καλλιέργεια των περιουσιών τους. Σήμερα ο οικισμός είναι ερειπωμένος και πολλές οικογένειες του Τ.Δ. Δρυμίσκου που το επίθετό τους είναι Κατσογριδάκης, το έχουν πάρει από τον παραπάνω οικισμό.( Προφορική μαρτυρία, Αριστείδη Αριστ. Κατσογριδάκη).
Απογραφές - Διοικητική Ένταξη και Διαίρεση
Η Δρύμισκος χτίστηκε πριν την Ενετοκρατία (Ρεθεμν. Πανδέκτης Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη σελ.116) και πρωτοεμφανίζεται στην Ενετική απογραφή του 1577 από τον Francesco Barozzi που αναφέρεται ως Dhrimisco και στην απογραφή του 1583 από τον Πέτρο Καστροφύλακα έχει 316 κατοίκους. Στην απογραφή του 1630 από τον Francesco Basilikata αναφέρεται Drimisco.Στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται Vrimisco,κατά πάσα πιθανότητα λανθασμένη γραφή, με 5 χριστιανικές και 5 μουσουλμανικές οικογένειες. Στην απογραφή του 1881 έχει 170 χριστιανούς κατοίκους και αποτελούσε ένα από τα δώδεκα χωριά του Δήμου του Αγίου Πνεύματος που έχει έδρα το χωριό Άρδακτος. Στην απογραφή του 1900 επί Κρητικής Πολιτείας η Δρύμισκος έχει 233 κατοίκους. Το 1902 καταργήθηκε ο Δήμος Αγ.Πνεύματος και το χωριό εντάχτηκε στο Δήμο Λάμπης.Το 1911 η Δρύμισκος εμφανίζεται ως έδρα αγροτικού Δήμου μαζί με τον οικισμό Κατσογρίδω.Το 1920 στην απογραφή του Ενιαίου Ελληνικού Κράτους ο πληθυσμός του χωριού είναι 233 κάτοικοι. Το 1925 η Δρύμισκος γίνεται έδρα ομώνυμης κοινότητας σύμφωνα με το υπ’ αριθμ. ΦΕΚ 27/31-1-1925.
Στις απογραφές που ακολουθούν μέχρι τις μέρες μας είναι:
1928 Κοινότητα Δρυμίσκου 225 κάτοικοι
1940 Κοινότητα Δρυμίσκου 197 κάτοικοι
1951 Κοινότητα Δρυμίσκου 162 κάτοικοι
1961 Κοινότητα Δρυμίσκου 143 κάτοικοι
1971 Κοινότητα Δρυμίσκου 100 κάτοικοι
1981 Κοινότητα Δρυμίσκου 93 κάτοικοι
1991 Κοινότητα Δρυμίσκου 80 κάτοικοι
2001 Κοινότητα Δρυμίσκου 56 κάτοικοι
Παρατηρούμε μια συνεχή και επικίνδυνη μείωση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια.
Τα ονόματα των Προέδρων της Κοινότητας είναι:
Περισσάκης Στυλιανός (1933)
Μαράκης Χαράλαμπος (1936)
Κατσογριδάκης Κυριάκος (1937-1938)
Μαράκης Χαράλαμπος (1939-1941)
Κυριακάκης Αριστοτέλης (1942)
Μαρκάκης Ιωάννης (1943-1944)
Σερδάκης Νικόλαος (1945-1947)
Παπαδάκης Εμμαν (1948-1951)
Σταυριανάκης Νικόλαος (1952-1964)
Κατσογριδάκης Νικόλαος (1965-1981)
Γεννάδιος Γεώργιος (1982-1990)
Παπαδάκης Ευάγγελος (1991-1998)
Το 1998 καταργήθηκαν οι κοινότητες και δημιουργήθηκαν οι καποδιστριακοί δήμοι (Ν .2539/1977, ΦΕΚ 768/24-7-1998).΄Ετσι δημιουργήθηκε και ο Δήμος Λάμπης στον οποίο υπάγεται και το Τ.Δ. Δρυμίσκου.
Οι πρόεδροι του Τοπικού Συμβουλίου είναι:
1999-2002 Κυριακάκης Γεώργιος
2003-2006 Ανυφαντάκης Παύλος
2007- Ανυφαντάκης Παύλος, μέχρι σήμερα.
Ιστορικά Στοιχεία ΔΡΥΜΙΣΚΟΥ
Δεν είναι ακριβώς γνωστό το πότε δημιουργήθηκε το Χωριό. Όμως, η παλαιά εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου που έχει κτιστεί με δωρεά του Γεωργίου Μελισσηνού γύρω στα 1317-1318, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το χωριό πρέπει να υπήρχε από την εποχή εκείνη. Την εποχή της Ενετοκρατίας 1211-1668 δεν παρουσιάζεται πλούσια δραστηριότητα ή και να υπήρχε δεν έχει διασωθεί. Μόνο κάποιες αγοροπωλησίες όπως στο υπ’ αριθμ. 158/21-2-1640 Συμβόλαιο όπου ο Γιάννης Γλάμπε από τη Λαμπηνή, πουλά την περιουσία του, που την είχε αγοράσει από τον κάτοικο της Δρυμίσκου Μανόλη Βλαστό, στο Νικολό Μουδάτσο. (Ν.Φασατάκης σελ.46).
Στις αρχές του 17 αιώνα οι Βενετοί διέγνωσαν την Τουρκική απειλή και εκ των πραγμάτων ήταν αναγκασμένοι να πάρουν κάποια μέτρα αυτοπροστασίας.΄Ετσι το 1633 δημιουργούν τις σκοπιές-παρατηρητήρια με τη συμμετοχή και των κατοίκων του χωριού στις Νότιες ακτές του Λιβυκού Πελάγους, για να ελέγχουν την όποια κίνηση του εχθρού από τη θάλασσα, αλλά συγχρόνως να μπορούν να παρακολουθούν και τις τυχόν κινήσεις των πειρατών. Όταν δε έβλεπαν κάποιον κίνδυνο να τους πλησιάζει, το άναμα της φωτιάς ήταν ο τρόπος επικοινωνίας των παρατηρητηρίων μεταξύ τους, σύνθημα για να παρθούν τα αναγκαία μέτρα.
Ακολουθούν τα χρόνια της Τουρκοκρατίας 1669-1898 που οι πληροφορίες πριν το 1821 δεν είναι ιδιαίτερα αρκετές και αφορούν περισσότερο την κανονική ζωή. Από εκεί και έπειτα είναι γνωστό ότι οι Δρυμισκιανοί δίνουν συνεχώς το παρόν και με σημαντική προσφορά και θυσίες στους εθνικούς αγώνες. Πρώτη αναφορά γίνεται το 1823 όπου το χωριό πυρπολήθηκε για πρώτη φορά από τους Τούρκους και στη διάρκεια της επανάστασης του 1867 για δεύτερη φορά από το Ρεσίτ πασά. Μάλιστα δε λέγεται, σύμφωνα με την παράδοση του χωριού, ότι οι Τούρκοι άρπαξαν κάποτε 200 περίπου παιδιά της Δρυμίσκου και των γύρω χωριών και τα πήγαν στη θέση Ταλιεράδων, κοντά στη Μονή Πρέβελη, όπου και τα σκότωσαν μ’ ένα φρικτό τρόπο. ΄Εβαλαν όλα τα παιδιά σ’ ένα αλώνι και τα αλώνισαν με άλογα. Από το μαρτύριο αυτό δε γλίτωσε κανένα. Το αλώνι αυτό του μαρτυρίου λέγεται ότι υπάρχει ακόμα.
Α) ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
Την ίδια περίοδο αναδείχτηκαν μεγάλοι αγωνιστές :Ο Νικόλαος Κατσογριδάκης, που αγωνίστηκε ως βαθμοφόρος το 1866 και το 1878.Ο Ιωάννης Μιχ. Μαράκης, που αγωνίστηκε σ’ όλους τους αγώνες από το 1866 και μετά το 1878 ως οπλαρχηγός. Ο Μιχαήλ Μαράκης ήταν πατέρας του προηγούμενου που σκοτώθηκε στον αγώνα του 1878 στον ΄Αι Γιώργη τον Απάνω-Σήφη Μονοφατσίου και άφησε πολυμελή οικογένεια. Ο Στυλιανός Περισσάκης που από το 1867 υπηρέτησε ως αποσπασματάρχης του Παύλου Κορωναίου και πολέμησε σε αρκετές μάχες, όπως Κανδάνου, Ακουμίων, Καμαριώτη, Γερακάρι, Αγίου Μύρωνα, Αμπελακίου, Τυλίσσου, Μουρνές (όπου πληγώθηκε ελαφρά), Ασφενταμέ, Αγγελιανών, ΄Αι Γιάννη Μυλοποτάμου, Ασφένδου, Σελλιών, Βοθόνων, (πάνω από τους Κομητάδες, στις 20-8-1867), για τον οποίο ο Γενικός Αρχηγός Ρεθύμνης Παύλος Κορωναίος μιλά με τα πλέον κολακευτικά λόγια. Το 1878 εκλέχτηκε πληρεξούσιος της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, επιμελητής στρατοπέδου στο νομό Σφακίων, οπλαρχηγός Α΄τάξης και μέλος της Προσωρινής Διοίκησης της Κρήτης. Ο Γεώργιος Ι. Σερδάκης, που πολέμησε στην επανάσταση του 1896 από τους πρώτους. Γι’ αυτό αργότερα πήρε τον τίτλο του οπλαρχηγού Β΄τάξης και διορίστηκε ως φρούραρχος του δήμου Αγίου Πνεύματος. Ο Ιωάννης Φαρσεδάκης, που πήρε μέρος στον αγώνα του 1866, όπου έδειξε άριστη διαγωγή. Παραβρέθηκε στις μάχες Αγγελιανών, -Αγίου Ιωάννου και Ζουθυλάκου κατά την εισβολή του Ομέρ στο Μυλοπόταμο, Ασφένδου, Σελλιών, Ακουμίων, Βοθόνων. Του απενεμήθη ο τίτλος του εκατόνταρχου. Ο Ιωάννης Χιονάς που συμμετείχε στους αγώνες του 1866,1878 και μετά. Πήρε το βαθμό του εκατόνταρχου το 1878.
Στις επόμενες περιόδους οι Δρυμισκιανοί συνεχίζουν να δίδουν το παρόν συμμετέχοντας ενεργά και σε άλλες εθνικές εξορμήσεις, όπως του Μακεδονικού Αγώνα, των Βαλκανικών πολέμων και της Μικρασιατικής εκστρατείας.
Στο Μακεδονικό αγώνα, σύμφωνα πάντα και με τις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων, στην επίλεκτη ομάδα των 90 ανδρών του Καπετάν Γιάννη ή Βαβουράκη Ιωάννη από την Κρύα Βρύση, συμμετείχε και ο Στυλιανός Γρηγ. Σταυριανάκης από τη Δρύμισκο. Στις μάχες που έδωσαν τραυματίστηκε ο Καπετάν Γιάννης και τότε συνέβη το εξής περιστατικό. Στην προσπάθειά του Στυλιανού Γρηγ. Σταυριανάκη να σηκώσει στην πλάτη του τον Καπετάν Γιάννη, παρά τις αντιρρήσεις του τραυματία που τον προέτρεπε να φύγει για να σωθεί τουλάχιστον εκείνος, δέχτηκε τα πυρά των αντιπάλων. Τον έσωσε ο κολεός της ξιφολόγχης που ήταν κρεμασμένη στη μέση και που την βρήκε το βόλι. Το σημείο της ξιφολόγχης λύγισε και αποτελεί για την οικογένεια του ιερό κειμήλιο σήμερα.
Β) ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
Στο Ηρώον του Χωριού είναι καταγραμμένα τα ονόματα των αγωνιστών που έπεσαν για την πατρίδα, στις παρακάτω πολεμικές επιχειρήσεις:
Στο Μακεδονικό αγώνα 1904-1908 έχουμε τον Δημόκριτο Π. Μιχελακάκη, οπλίτη, που έπεσε νεκρός το 1905.
Την περίοδο του 1912-1922 έχουμε τον Ιωάννη Π. Σταυριανάκη και Ευάγγελο Α. Σταυριανάκη, οπλίτες, πού έπεσαν μαχόμενοι για την πατρίδα .Επίσης έχουμε τον Ιωάννη Εμμαν. Σαββάκη ως τον πρώτο πεσόντα αστυφύλακα το 1926.
Την περίοδο του 1940-41 σκοτώθηκαν οι εξής Χρήστος Γ. Μαράκης , ενωματάρχης Β.Χ. ,ο Χρήστος Γ. Σερδάκης, Ενωματάρχης Β.Χ.,ο Παν. Ι. Σταυριανάκης, Λοχίας,ο Νικόλαος Στ. Σταυριανάκης, οπλίτης,ο Νικόλαος Εμμαν. Μουρνιανάκης, οπλίτης και ο Αριστείδης Ε. Παπαδάκης, οπλίτης.
Την περίοδο του 1940-1944 έχουμε τον Στυλιανό Αντ. Κατσογριδάκη, υπομοίραρχο, τον Ευάγγελο Ε. Σταυριανάκη ,υπολοχαγό, τον Κων/ντίνο Γ. Μαράκη, ανθυπασπιστή Β.Χ. και Ιωάννη Εμμαν. Μαράκη, χωροφύλακα. Την περίοδο αυτή της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου οι Δρυμισκιανοί θεώρησαν χρέος τους να βοηθήσουν τους ξένους στρατιώτες που πολέμησαν στο πλευρό τους ( ΄Αγγλους, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς),πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους. ΄Ετσι στη Δρύμισκο περιέθαλψαν και διέθρεψαν 30 ΄Αγγλους αξιωματικούς και στρατιώτες οι οικογένειες 1) Εμμανουήλ Γ.Σερδάκη,2)Κων/ντίνου Εμμ.Σταυριανάκη,3)Νικολάου Π.Σταυριανάκη,4)Αλεξάνδρου Γ. Κυριακάκη και 5) Αθανασίου Π.Σταυριανάκη.
Εκκλησίες
Στη Δρύμισκο υπάρχουν οι παρακάτω εκκλησίες:
1) Παναγία η Γέννηση
Βρίσκεται στην τοποθεσία «Μελισσηνιάκω», όπου τα τελευταία χρόνια μεταφέρθηκε και το νεκροταφείο του χωριού. Ο ναός προεκτάθηκε Δυτικά με την προσθήκη νάρθηκα του οποίου η στέγη έχει χαλάσει πριν από πολλές δεκαετίες. Είναι η παλαιότερη εκκλησία στο χωριό. Χτίστηκε το 1317-1318 από δωρεά του Γεωργίου Μελισσηνού και αγιογραφήθηκε από το Μιχαήλ Βενέρη. Αυτό μας μαρτυρεί και η επιγραφή που βρίσκεται στην πρόθεση. Υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες που τις περισσότερες έχει καταστρέψει ο χρόνος και τις έχουν καλύψει τα άλατα. Όμως με την πρόσφατη συντήρηση που έγινε από τη Αρχαιολογική Υπηρεσία, έγινε δυνατό να φανούν σήμερα καλύτερα. Γιορτάζεται από την ενορία στις 8 Σεπτεμβρίου.
2) Παναγία η Κοίμηση
Βρίσκεται στο παλαιό νεκροταφείο του χωριού. Είναι μεγάλη Βασιλική, κεραμοσκεπής. Η πόρτα της που βρίσκεται στη Νότια πλευρά έχει θαυμάσιο υπέρθυρο με ίχνη χρώματος γύρω από αυτό. Εσωτερικά είναι ασπρισμένος όλος σχεδόν ο ναός. Τοιχογραφίες φαίνονται επίσης στο βορεινό τοίχο, κάτω από τον ασβέστη και τα άλατα. Στον ίδιο τοίχο κάτω από τυφλό πλευρικό αψίδωμα, εικονίζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Γιορτάζεται από την ενορία στις 15 Αυγούστου.
Τα παλαιότερα χρόνια η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου ήταν μοναστήρι. Πολλές φορές οι Τούρκοι περνούσαν από τη μονή και οι μοναχοί, για να σώσουν τους θησαυρούς της εκκλησίας, τους έριχναν σ’ ένα άγνωστο πηγάδι. Η παράδοση ακόμα αναφέρει ότι ένας Τούρκος στρατιώτης λέρωσε κάποτε την εκκλησία και τις εικόνες της. Φεύγοντας όμως τυφλώθηκε. Σήμερα έχουν απομείνει μόνο μερικά χαλάσματα που θυμίζουν το παλαιό μοναστήρι.
3) ΄Αγιος Κωνσταντίνος
Βρίσκεται νότια του χωριού και σε απόσταση 2 χιλιομέτρων περίπου στον παλαιό οικισμό « Κατσογρίδω». Η στέγη του ναού αποτελείται από κεραμίδια καινούργια που αντικατέστησαν την παλαιά στέγη. Όμως τα νερά της βροχής έχουν προκαλέσει μεγάλη φθορά στο οικοδόμημα, με αποτέλεσμα οι τοίχοι του να είναι έτοιμοι να πέσουν. Διατηρούνται αξιόλογες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού, που ακόμα και σήμερα προκαλούν θαυμασμό και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Γιορτάζεται από την ενορία στις 21 Μαϊου.
4) Ο Ναός της Αγίας Τριάδος
Βρίσκεται στο μέσον περίπου του χωριού και αποτελεί τον Καθεδρικό Ναό της ενορίας. Χτίστηκε το 1920 περίπου, από την προαιρετική συνεισφορά και εργασία των κατοίκων του χωριού. Είναι μεγάλη Βασιλική και το τέμπλο της είναι σπάνιο είδος καλλιτεχνίας. Γιορτάζεται από την ενορία 50 μέρες μετά το Πάσχα.
5) Άγιος Γεώργιος
Βρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού και σε απόσταση περίπου 1500 μέτρων. Είναι χτισμένος επάνω σ’ ένα τεράστιο βράχο με αρκετό ύψος και καταπληκτική θέα. Χτίστηκε με προσωπική εργασία και ατομικά έξοδα του Γεωργίου Σταυριανάκη, κατοίκου της ενορίας. Γιορτάζεται από την ενορία στις 23 Απριλίου.
6) Άγιος Προκόπιος
Βρίσκεται νοτιοανατολικά του χωριού και σε απόσταση περίπου 200 μέτρων. Χτίστηκε γύρω στο 1965 στη θέση ενός κατεστραμμένου ναού. Η πρωτοβουλία ανήκε στην Αγγελική Παπαδάκη και την Παγώνα Κυριακάκη που διενήργησαν έρανο για το σκοπό αυτό.΄Ετσι με τα χρήματα που συγκέντρωσαν και με την προσωπική εργασία των ενοριτών κατάφεραν να τον οικοδομήσουν. Γιορτάζεται από την ενορία στις 8 Ιουλίου.
7) Ο Προφήτης Ηλίας
Βρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού, σε απόσταση περίπου 700 μέτρων και σε περιοχή όμορη με αυτήν του Αγίου Γεωργίου. Χτίστηκε γύρω στα 1992 σε ιδιωτική έκταση που ανήκει στον εκλιπόντα ιερέα Μιχαήλ Κων/τίνου Σταυριανάκη κατόπιν προσωπικών του εξόδων και δεν έχει παραχωρηθεί στην Ενορία του χωριού.
ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΟΙ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ
Παρά τις προσπάθειες τα στοιχεία για τους παλαιότερους ιερείς, εφημερίους της ενορίας του χωριού, δεν είναι επαρκή. Η προσωπική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στους τάφους και τις επιγραφές τους στο παλαιό νεκροταφείο του χωριού ανέδειξε τα παρακάτω στοιχεία.
1) Ο εφημέριος Γεώργιος Κυριακάκης απεβίωσε στις 15 Μαρτίου 1927.
2) Ο εφημέριος Κων/ντίνος Μαρκάκης απεβίωσε στις 7 Μαρτίου 1939.
3) Ο εφημέριος Στυλιανός Ψαρουδάκης αντικαταστάθηκε το 1951.
4) Ο εφημέριος Βασίλειος Στυλ.Σταυριανάκης απεβίωσε 30 Ιουλίου 1987. Στη συνέχεια εξυπηρέτησαν την ενορία οι παρακάτω ιερείς: Παλαμάς Κουτάντος, Γεώργιος Σπυρλιδάκης, Μιχαήλ Μαθιουδάκης, Αντώνιος Στριλιγκάς, Δημήτριος Παπαδομανωλάκης, Γεώργιος Λεμονάκης και σήμερα εξυπηρετεί την ενορία ο Παύλος Στεφανάκης από τον ΄Αρδακτο.
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΡΥΜΙΣΚΟΥ
Το πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε στη Δρύμισκο ήταν επί Κρητικής Πολιτείας το 1899 ως γραμματοσχολείο με το υπ’ αριθμ. 11/87/7-10-1899 ΕΕΚΠ, μονοτάξιο με 22 μαθητές. Με το υπ’ αριθμ.78/51/15-9-1900, έγινε ημιημερήσιο και με το υπ’αριθμ.87/66/27-11-1900, καταργήθηκε ως ημιημερήσιο. Ιδρύθηκε ως αδιαίρετο με το υπ’ αριθμ.103/67/3-9-1901 και ως τριτοβάθμιο αδιαίρετο με το υπ’ αριθμ. 41/42/28-7-1903. Καταργήθηκε με το υπ’ αριθμ.122/48/4-9-1905.Επανιδρύθηκε ως τριτοβάθμιο με το υπ’ αριθμ.375/42/7-9-1907 και ως κοινό με το υπ’ αριθμ. 80/24-2-1915.
Στην αρχή στεγάστηκε σε οίκημα της εκκλησίας κατάλληλα διαμορφωμένο. Βρισκόταν στο μέσον του χωριού δίπλα από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, λέγεται μάλιστα ότι ήταν παλαιότερα εκκλησία και η αυλή του νεκροταφείο. Το 1959 με έξοδα του Κράτους χτίστηκε καινούργιο κτίριο στην περιοχή του χωριού «αλώνια»,όπου και μεταστεγάστηκε. Αποτελείται από μια αίθουσα διδασκαλίας και δύο βοηθητικούς χώρους. Ο αύλειος χώρος είναι 800 τ.μ. και ο σχολικός κήπος 200 τ.μ. Το σχολικό έτος 1983-84 ήταν το τελευταίο έτος λειτουργίας του και οι ελάχιστοι μαθητές του ήταν αναγκασμένοι να φοιτήσουν στο Δημοτικό Σχολείο στα Κεραμέ.
α) Μαθητικό δυναμικό ανά δεκαετία
| Σχ. Έτη | Εγγραφέντες | Εξετεσθέντες | Προαχθέντες | ||||||
| αγόρια | κορίτσια | σύνολο | αγόρια | κορίτσια | σύνολο | αγόρια | κορίτσια | σύνολο | |
| 1915-16 | 17 | 12 | 29 | 17 | 12 | 29 | 6 | - | 6 |
| 1925-26 | 20 | 20 | 40 | 20 | 20 | 40 | 5 | 9 | 14 |
| 1935-36 | 19 | 4 | 23 | 19 | 4 | 23 | 19 | 4 | 23 |
| 1945-46 | 9 | 4 | 13 | 9 | 4 | 13 | 9 | 4 | 13 |
| 1955-56 | 23 | 7 | 30 | 23 | 7 | 30 | 23 | 7 | 30 |
| 1965-66 | 8 | 7 | 15 | 8 | 7 | 15 | 8 | 7 | 15 |
| 1975-76 | 1 | 5 | 6 | 1 | 5 | 6 | 1 | 4 | 5 |
| 1983-84 | 5 | 2 | 7 | 5 | 2 | 7 | 5 | 2 | 7 |
β) Δάσκαλοι - Διευθυντές
Στο σχολείο υπηρέτησαν οι παρακάτω:
Αρετάκης Σπ. ως γραμματοδιδάσκαλος το 1899, Περισσάκης Εμμαν. ως προσωρινός διδάσκαλος το 1903, Κοπανάκης Παύλος το 1907, Φλωρεντία Καρδάκη (1915-16), Νικόλαος Περάκης (1916-31), Ευδοκία Γεωργακάκη (1934-35), Ειρήνη Παπαδομιχελάκη (1941-49), Ε. Μαρκάκη (1949-50), Ειρήνη Παπαδομιχελάκη (1950-53), Μιχαήλ Πετυχάκης (1954-69), Μιχαήλ Τρουλλινός (1969-70), Ειρήνη Παπαδομιχελάκη (1974-75).Γιάννης Σταματογιαννάκης (1975-76), Νικόλαος Σαριδάκης (1978-79), Δημοσθένης Βασιλάκης (1983-84).
ΔΡΥΜΙΣΚΙΑΝΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ
Στις αρχές του 20 αιώνα παρατηρείται μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική που δεν έμειναν ανεπηρέαστοι και οι κάτοικοι της Δρυμίσκου. Οι άθλιες συνθήκες εργασίας και η οικονομική τους εξαθλίωση τους ανάγκασαν να αναζητήσουν καινούριες εμπειρίες.΄Εφυγαν να εργαστούν ορισμένο χρονικό διάστημα πεπεισμένοι ότι θα βελτιωθούν τα οικονομικά τους και θα επιστρέψουν πίσω στον τόπο τους χωρίς μιζέρια. ΄Ετσι διάλεξαν την Αμερική ως τον τόπο που υποσχόταν να δώσει λύσει σε κάθε βιοποριστικό τους πρόβλημα ΄Αλλοι απ’ αυτούς έμειναν μόνιμα δημιουργώντας οικογένεια και ξέχασαν ότι πρέπει να επιστρέψουν και άλλοι γύρισαν και έκαμαν τις όποιες επενδύσεις μπόρεσαν στον τόπο τους.
Αυτοί που μετανάστευσαν είναι:
Κων/ντίνος Κατσογριδάκης,γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Εμμανουήλ Μαράκης ,πήγε δυο φορές και γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Γεώργιος Μαράκης, γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Γεώργιος Μουρνιανάκης,αδελφός του Μανέλη,δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Εμμανουήλ Κυριακάκης, γιος του παπά Γιώργη,δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Μαρκάκης,αδελφός του Μαρκακογιάννη, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Ιωάννης Σταυριανάκης,γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Ευστράτιος Κυριακάκης, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Εμμαν. Μιχελακάκης, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Μιχαήλ Ι. Περισσάκης, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Ιωάννης Περισσάκης,πατέρας του Μιχαήλ,γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Γεώργιος Περισσάκης, γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Αντιγόνη Μιχελακάκη, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Εμμανουήλ και Ελευθέριος Σταυριανάκης, δε γύρισαν και πέθαναν εκεί.
Ευάγγελος Π.Γεννάδιος, δε γύρισε και πέθανε εκεί.
Εμμανουήλ Π. Γεννάδιος , γύρισε και δημιούργησε οικογένεια.
Μαρία Κ.Κατσογριδάκη,είναι μόνιμα εγκατεστημένη εκεί και έχει δημιουργήσει οικογένεια.
Γεώργιος Ανυφαντάκης ,πήγε στην Αφρική και δε γύρισε.
( Προφορική μαρτυρία, Αριστείδη Αριστ. Κατσογριδάκη).
Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου
Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου